Ο διάλογος απαιτεί ετοιμότητα αναγνώρισης του δικού μου λάθους, ζητεί προσοχή του άλλου και κυρίως σεβασμό του προσώπου του.

Του  Στέλιου   Ράμφου*

[..] Οι σωκρατικές ερωτήσεις και το μούδιασμα που προκαλούν έχουν καθ' εαυτές  πνευματική σημασία. Ο  διάλογος διαστέλλει το παρόν. Προκαλεί μια διαχρονία του Εγώ που απαιτεί να μπούμε στη θέση του άλλου   και  κατανοώντας τη λογική του να σεβαστούμε το πρόσωπό του. Η σωκρατική επανάσταση των ερωτήσεων κλονίζει πρώτα την ψευδαίσθηση του κοινού ανθρώπου  ότι  ξέρει τα πάντα και σ' ένα δεύτερο στάδιο δείχνει πως η γνώση του νου είναι αληθινότερη από τη  φυσική αίσθηση των πραγμάτων με την «ιδιοτέλειά» της.

Σήμερα που η μάθηση αποθηκεύεται και προσφέρεται σε όλους μέσω των υπολογιστών, οι ερωτήσεις και οι απορίες διασώζουν κατ' εξοχήν τον ανθρώπινο χαρακτήρα του πνεύματος. Η απύθμενη μνήμη των αυτομάτων γνωρίζει μόνο απαντήσεις και, αν ερωτά, το κάνει  στη λογική του προγράμματος. Ξέρει ^. δεν αναζητεί την αλήθεια το μηχάνημα. Εάν λησμονήσει, σημαίνει  ότι χάλασε και,  αν επιμένει να ξεχνά,  πάει στα σκουπίδια. Απορία του είναι ο χρόνος του υπολογισμού των στοιχείων - δεν μπορεί ν' αναρωτιέται ούτε να αμφιβάλλει. Ερωτήματα, απορίες, αμφιβολίες, όνειρα, συγκινήσεις σχετίζονται με την υπόσταση του νοήματος, χαρακτηριστικού του ανθρώπινου πνεύματος και όχι των υπολογιστών  [ … ]

Η απορία ανήκει στη  σφαίρα μιας ανώτερης λογικής και τείνει πάντα να υπερβαίνει τις υφιστάμενες διαιρέσεις, ενώ η απάντηση ορίζοντας διαιρεί. Προς το παρόν τουλάχιστον η μηχανή ξέρει  ^.  δεν κατανοεί. Στην κατανόηση -όχι στην πληροφορία- χάνουμε πάντα κάτι από τον φυσικό μας εαυτό ^. στη  γνώση ο λόγος είναι συμπαγής πληρότητα χωρίς μύθο. Χωρίς μύθο ενθαρρύνεται η απομνημόνευση που κάνει παθητικό τον μαθητή^.   η κατανόηση τον κάνει ποιητή.  Η τεχνική βαδίζει με γνώμονα τις τέλειες λύσεις.  Η  επιστήμη και η φιλοσοφία  είναι κατ' ουσία ανολοκλήρωτες και πάντα ανοικτές. Η τεχνική τελειότητα είναι λύση στο σκεπτικό της τελεσίδικη ^.  η φιλοσοφία και η επιστήμη θρέφονται με  διαψεύσεις   και  διάλογο,  ο  άνθρωπος  τους  είναι  αδογμάτιστος.  [ …]

Ο  διάλογος  δεν  απαιτεί  μόνο  διάθεση  συνεννόησης ,  απαιτεί  και  σκέψη  με  συνέχεια  και   συνοχή. Προϋποθέτει  δηλαδή  σταθερά  λογικά  υποκείμενα.  Χωρίς  αρμούς  ο  λόγος  γίνεται  ασυνάρτητος  και αυθαίρετος,  για  να  επανέλθει  βίαια    στην  κηρυγματική του  καταβολή  ή  παρανοϊκά  στην  ολοκληρωτική   ιδεολογία.   Μεταβάλλει  δηλαδή  τη  σκέψη  σε  πεδίο  κατάφρακτων  αληθειών    οι  οποίες  αποκλείουν    κάθε  κριτική  αμφιβολία  και  γόνιμη  αβεβαιότητα. [ …]

Παραδόξως  η  θέρμη  του  αισθήματος στενεύει  τη  σκέψη  και  δυσχεραίνει  το  διάλογο,  ενώ  η  λογική  παρά  την  ψυχρότητά  της  τον  ανοίγει  πλαταίνοντας  διαρκώς  τα  όρια  της  σκέψης.  Ο  συναισθηματικός  άνθρωπος   ρέπει  προς  τη  σχηματικότητα,  η οποία  εξάπτει  τη  φαντασία, αντί  να  την  καλλιεργεί.  Ενεργεί  παρορμητικά  χωρίς  να  αφήνει  περιθώρια  στον  εαυτό  του  για  να  αναλύσει ένα  επιχείρημα    ή  ένα συλλογισμό.   Δεν  υπάρχουν  γι’  αυτόν  λεπτομέρειες  ούτε    στοιχεία  για  να  μελετηθούν.  Η  στρατηγική  του  εξαντλείται  σε  κάποιες   κινήσεις επίθεσης  ή  απόκρουσης, απ’  ευθείας  σύγκρουσης   ή  πλάγιους  ελιγμούς.  Αγνοεί  όμως  το  δρόμο  της  ανάλυσης,  συνήθως  σταθερό  και  ελεγχόμενο.   […]  Εκεί  κάθε  απόχρωση,  κάθε  ιδιαίτερη  πτυχή   αποκλείονται,  αφού  δεσπόζει το  αρειμάνιο  « ή  όλα  ή  τίποτε». Εν  τοιαύτη  περιπτώσει  υπάρχει  μία  και  μοναδική  διέξοδος  : σαρωτική  επιβολή   ή  κατά  κράτος  υποχώρηση. Εάν  κάτι  τέτοιο  είναι  αδύνατον, δεν  απομένει  συμβιβαστικά  παρά  ένας  παράλληλος  μονόλογος  από αυτούς  τους  οποίους    προσφέρει  δαψιλώς  ο  σύγχρονος  επικοινωνιακός  βίος.

Η  σκέψη  μονίμως  εγκυμονεί.  Τη  γονιμοποιεί  η  ανταλλαγή,  ο  διάλογος.  Στο  διάλογο  ο  ένας  λόγος  ποτίζεται  από  τον  άλλο,  προβαίνει  χωρίς  την  αυτάρκεια  που  τον  κάνει  ασφυκτικό  προς  εαυτόν  και ισοπεδωτικό  προς  τον  άλλο.  Εκτός  διαλόγου  δε  γίνεται  ανέφικτη   μόνο  η  τυπική  επικοινωνία,   γίνεται  ανέφικτη  και  η  ίδια  η  πνευματική  ζωή  - οι  τέχνες  και  η  επιστήμη.  Εκτός  διαλόγου  η  κοινωνία κλείνει  ιδεόληπτα  και  η  παιδεία  φτωχαίνει.  Καμιά  μεταρρύθμιση  δε  θα  αποδώσει, εάν  δεν  κατορθώσει  το  διάλογο   που  θα  θραύσει  τη  δογματική  σκέψη- κατάλοιπο  εσχατολογικού  δογματισμού.  Και  δεν  εννοώ  το  ανερμάτιστο  κουβεντολόι,  αλλά  ένα  τρόπο  αναλυτικό-συνθετικής  σκέψης,  τη  συναίρεση  του  λόγου και  αισθήματος,  η  διαίρεση      των  οποίων αποτελεί  νοσηρό στοιχείο  κάθε  πνευματικού  πολιτισμού.  Αφήνω  την  αλαζονεία  του μονόλογου  και  το  ήθος  του.   Ο  διάλογος  απαιτεί   ετοιμότητα  αναγνώρισης του  δικού  μου  λάθους,  ζητεί  προσοχή  του  άλλου  και  κυρίως  σεβασμό  του  προσώπου  του.

Καλλίπολις  ψυχή,  Ράμφου  Στέλιου,  σελ.   29  - 49

Εκδόσεις  Ἁρμός

Ο Στέλιος Ράμφος   (1939-)  είναι Έλληνας φιλόσοφος και συγγραφέας.

Στο  κείμενο  έχουν  αλλάξει  κάποιες  γλωσσικές   επιλογές  του  συγγραφέα (π.χ.  σκέψι αντί  σκέψη,  αναγνωρίσεως αντί αναγνώρισης  ),  ώστε  να  βρίσκεται  πιο  κοντά  στο  γλωσσικό  αισθητήριο  του  σύγχρονου  μαθητή.