Η απάθεια ενός ανθρώπου στη βιομηχανική κοινωνία σήμερα είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και παθολογικά γνωρίσματά του.

Του   Έριχ   Φρομ

Αν η δεσπόζουσα οικονομική αρχή είναι να παράγουμε όλο και περισσότερο, ο καταναλωτής πρέπει να προετοιμάζεται να επιθυμεί - δηλαδή να καταναλώνει όλο και περισσότερο. Η βιομηχανία δε βασίζεται στις αυθόρμητες επιθυμίες των καταναλωτών για όλο και περισσότερα αγαθά. Ανεγείροντας περιττά εργοστάσια, συχνά τον υποχρεώνει ν' αγοράζει νέα πράγματα, τη στιγμή που τα παλιά θα μπορούσαν να διαρκέσουν πολύ περισσότερο.

 Με αλλαγές στη μορφολογία  των προϊόντων, των ενδυμάτων, των μόνιμων αγαθών και ακόμα των τροφίμων, τον εξαναγκάζει ψυχολογικά να αγοράζει πιο πολλά απ' όσα έχει ανάγκη ή επιθυμεί. Στην ανάγκη της όμως για αυξημένη παραγωγή, η βιομηχανία δε βασίζεται στις ανάγκες και επιθυμίες του καταναλωτή αλλά στην επέκταση σε σημαντικό βαθμό της διαφήμισης, που αποτελεί το πιο σημαντικό επιθετικό όπλο ενάντια στο δικαίωμα του καταναλωτή να ξέρει τι επιθυμεί.
Η διάθεση 16,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε άμεση διαφήμιση το 1966 (σε εφημερίδες, περιοδικά, ραδιόφωνο, τηλεόραση) μπορεί να φαίνεται σαν παράλογη και άσκοπη κατασπατάληση ανθρώπινων ταλέντων, χαρτιού και τυπογραφικών μέσων. Αλλά δεν είναι παράλογη σ' ένα σύστημα που πιστεύει πως η αύξηση της παραγωγής, και κατά συνέπεια της κατανάλωσης, αποτελεί ζωτικό χαρακτηριστικό του οικονομικού μας συστήματος, χωρίς το όποιο θα κατέρρεε. Αν στις δαπάνες της διαφήμισης προσθέσουμε τις όχι ευκαταφρόνητες δαπάνες για την αναμορφολογία των μόνιμων αγαθών, ιδιαίτερα των αυτοκινήτων και της συσκευασίας, που αποτελεί κατά ένα μέρος μια άλλη μορφή για να ανοίξει η όρεξη του καταναλωτή, είναι φανερό ότι η βιομηχανία θέλει και πληρώνει βαρύ τίμημα για να εξασφαλίσει την κίνηση προς τα πάνω της καμπύλης της παραγωγής και των πωλήσεων. [...]

Ποια είναι η επίδραση αυτού του τύπου της οργάνωσης πάνω στον άνθρωπο; Περιορίζει τον άνθρωπο σε εξάρτημα μιας μηχανής, κυριαρχούμενο από το ρυθμό και τις απαιτήσεις της. Τον μετατρέπει σε Homo consumens, ολοκληρωτικό καταναλωτή, που μοναδικός σκοπός του είναι να έχει πιο πολλά και να χρησιμοποιεί πιο πολλά. Αυτή η κοινωνία παράγει πολλά άχρηστα πράγματα, και στον ίδιο βαθμό πολλούς άχρηστους ανθρώπους. Ο άνθρωπος, σαν γρανάζι στη παραγωγική μηχανή, γίνεται πράγμα και παύει να είναι άνθρωπος. Ξοδεύει τον καιρό του κάνοντας πράγματα για τα οποία δεν ενδιαφέρεται, με ανθρώπους για τους όποιους δε δείχνει ενδιαφέρον, παράγοντας  πράγματα για τα όποια  δεν  έχει    ενδιαφέρον.

Και όταν δεν  παράγει, καταναλώνει. Είναι ένας διαρκής  καταναλωτής με ολάνοιχτο στόμα πού «κατεβάζει», χωρίς προσπάθεια και χωρίς εσωτερική δραστηριότητα, οτιδήποτε του επιβάλλει η βιομηχανία αποτροπής της πλήξης  (και παραγωγής της πλήξης) - τσιγάρα, ποτά, κινηματογράφο, τηλεόραση, σπορ, διαλέξεις -  περιοριζόμενος μονάχα σε όσα μπορεί να αποκτήσει. Αλλά η βιομηχανία αποτροπής της πλήξης, δηλαδή η βιομηχανία που πουλάει μαραφέτια, η βιομηχανία αυτοκινήτων, η κινηματογραφική βιομηχανία, η βιομηχανία τηλεόρασης κ.ο.κ., το μόνο που μπορούν να πετύχουν είναι να μην επιτρέψουν να γίνει συνειδητή η ανία. Στην πραγματικότητα μεγαλώνουν την  ανία, όπως μεγαλώνει τη δίψα ένα αλμυρό ποτό που το πίνουμε για να τη σβήσει. Όσο όμως ασυνείδητη κι αν είναι, η ανία  δεν παύει να είναι  ανία.

Η απάθεια ενός ανθρώπου στη βιομηχανική κοινωνία σήμερα είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και παθολογικά γνωρίσματά του. "Κατεβάζει" , θέλει να τρέφεται, αλλά δεν κινείται, δε χωνεύει την τροφή του θα λέγαμε. Δεν αφομοιώνει με παραγωγικό τρόπο αυτό που κληρονόμησε, αλλά το συσσωρεύει ή το καταναλώνει. Υποφέρει από βαριά συστηματική ανεπάρκεια, που δε διαφέρει και πολύ απ' αυτή που συναντάμε με πιο ακραίες μορφές σε ανθρώπους που υποφέρουν από κατάθλιψη.

Η απάθεια του ανθρώπου είναι ένα από τα συμπτώματα στο γενικό σύνδρομο, που μπορεί να το ονομάσει κανείς «σύνδρομο της αλλοτρίωσης». Όντας απαθής, δε συνδέεται με τον κόσμο ενεργητικά και υποχρεώνεται να υποταχθεί στα είδωλά του και στις απαιτήσεις τους. Έτσι αισθάνεται ανίσχυρος, μοναχικός, και νιώθει άγχος. Έχει πολύ λίγο την αίσθηση της ενότητας ή της ταυτότητας. Ο κομφορμισμός φαίνεται ότι αποτελεί το μόνο δρόμο για να αποφύγει το αφόρητο άγχος -και ακόμα κι ο κομφορμισμός δεν ανακουφίζει πάντα το  άγχος του.

Η επανάσταση  της  ελπίδας

Εκδόσεις   Μπουκουμάνη

Σελ.  56- 59

Έριχ Φρομ, γερμανικής καταγωγής αμερικανός ψυχαναλυτής και κοινωνικός φιλόσοφος. Γεννήθηκε στην Φρανκφούρτη του Μάιν το 1900 και πέθανε στο Μπουράλτο της Ελβετίας το 1980. Άρχισε να ασκεί ψυχανάλυση ως μαθητής του Φρόιντ, αλλά σύντομα διαφώνησε μαζί του. Εγκαταλείπει την ναζιστική Γερμανία το 1933 για τις Ηνωμένες Πολιτείες, έχοντας ήδη μεγάλη φήμη. Το 1934 γίνεται μέλος του διδακτικού προσωπικού του πανεπιστημίου Κολούμπια. Το 1941 μέλος του διδακτικού προσωπικού του Κολεγίου Μπένινγκτον στο Βερμόντ και το 1951 διορίζεται καθηγητής της Ψυχανάλυσης στο Εθνικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο του Μεξικού. Από το 1957 ως το 1961 ήταν συγχρόνως καθηγητής και στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, για να επιστρέψει τελικά στην Νέα Υόρκη το 1962 ως καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.