Η αποστολή του Τύπου

Του  Κωνσταντίνου  Τσάτσου 

[...] Κάθε δημοσιογράφος έχει μια κοινωνική αποστολή. Αλλιώς δεν είναι ούτε καλός δημοσιογράφος, ούτε πλήρης άνθρωπος. Έχει όμως και ένα επάγγελμα, όταν είναι ανάγκη από κάπου να αντλήσει τα υλικά μέσα για την επιβίωσή του.

Αποστολή του δημοσιογράφου είναι κατ' εξοχήν η μόρφωση του κοινού. Μια μόρφωση που δεν έχει τον τύπο της συστηματικής σχολικής ή της ακαδημαϊκής παιδείας, αλλά την επαγωγό παροχή γνώσεων για όλο το επιστητό. Για την εκπλήρωση της μορφωτικής αυτής αποστολής, ο δημοσιογράφος πρέπει να είναι κατ’ αρχήν αδέσμευτος. Υπόκειται μόνο σε εκείνους τους δεσμευτικούς κανόνες, που θεσπίζονται από το σύνολο για να μπορούν όλα τα άτομα να εκπληρώνουν ανεμπόδιστα τόσο την δική τους αποστολή, όσο και το επάγγελμά τους.

Ας δούμε πρώτα σε τι συνίσταται η μορφωτική αυτή αποστολή. Πρώτα στην πληροφόρηση. Αυτή είναι δύο ειδών: α) η γνωστοποίηση γεγονότων, β) η γνωστοποίηση γνωμών τρίτων περί τα γεγονότα. Και από τις δυο αυτές έννοιες η πληροφόρηση, ως παροχή γνώσεων, είναι απαραίτητη πηγή ελευθερίας. Διότι μόνο οποίος γνωρίζει γίνεται ελεύθερος. Η ελευθερία του αυξάνει με τη γνώση του. Από αυτό ακολουθεί ότι δεν νοείται πολιτισμός, πολιτισμένη κοινωνία, χωρίς σωστή πληροφόρηση, δηλαδή χωρίς τίμιο Τύπο.

Για να είναι σωστή η πληροφόρηση πρέπει να είναι αντικειμενική κατά τα μέτρο του δυνατού. Αυτό επιβάλλει να είναι: 1) πλήρης, δηλαδή να μην αποσιωπά τα στοιχεία που δεν συμφέρουν στον πληροφορούντα ή την εφημερίδα του, 2) να τους δίνει, κατά την παρουσίασή τους, μια έκταση ανάλογη με τη σημασία τους, ακόμη και 3) μια τυπογραφική εμφάνιση επίσης ανάλογη.

Με άλλα λόγια, με την πληροφόρηση δεν πρέπει να κάνει πολιτική. Αυτό θα το κάνει με τις δικές του γνώμες, εντελώς χωριστά, ώστε ο αναγνώστης να μπορεί εύκολα να διακρίνει την πληροφορία από τη γνώμη της εφημερίδας (του συντάκτη ή του εκδότη).

Πέρα από την καθαρή και τίμια πληροφόρηση, έργο του Τύπου είναι να εκφράζει τις γνώμες του ιδιοκτήτη ή του εκδότη ή του συντάκτη της εφημερίδας. Όπως κάθε πολίτης δημοκρατίας δυτικού τύπου, έτσι ο ιδιοκτήτης, ο εκδότης και ο δημοσιογράφος είναι απολύτως ελεύθεροι να εκφράζουν τις γνώμες τους ή γενικά τις γνώμες στις όποιες πιστεύουν ή, γενικότερα, τις γνώμες στις όποιες μπορεί να μην πιστεύουν, αλλά που, για άλλους λόγους, θέλουν να διατυπώσουν.

Κατά το περιεχόμενο, δεν υπάρχει καμιά δέσμευση, κατ' αρχήν, εκτός από μια, την έκφραση γνώμης αντίθετης προς το βασικό δικαίωμα να εκφράζεται ο καθένας ελεύθερα. Δεν νοείται, με βάση το δικαίωμα να εκφράζεσαι εσύ ελεύθερα, να υποστηρίζεις ότι δεν έχει το δικαίωμα να εκφράζεται ελεύθερα ο κάθε άνθρωπος. Δεν νοείται, με βάση το δικαίωμα να εκφράζεσαι ελεύθερα εσύ προσωπικά, επειδή πιστεύεις ότι σκέπτεσαι  σωστά, να αρνείσαι αυτό το δικαίωμα σε άλλους, είτε σε όλους, είτε σε ορισμένους, επειδή θεωρείς ότι πλανώνται. Υπάρχει επομένως κατά το  περιεχόμενο μια δέσμευση, που προκύπτει από την αρχή της ισηγορίας.

Κατά τη μορφή,  ενδέχεται να υπάρξουν οι ακόλουθες δεσμεύσεις. Η γνώμη είναι κρίση. Είναι ένας λογικός συνειρμός και ως λογικός συνειρμός πρέπει να εκφράζεται, έτσι ώστε να απευθύνεται πάντοτε στη λογική σκέψη των άλλων. Θέλει να πείσει δια της λογικής - με λογικά συμπεράσματα ή επιχειρήματα. Κάθε γνώμη με αυτή τη μεθόδευση μπορεί ελεύθερα να διατυπωθεί.

Αλλά ο άνθρωπος δεν θέλει να εκφράζει μόνο γνώμες λογικού περιεχομένου, αλλά και συναισθήματα. Θέλει ο συναισθηματικός του κόσμος να κατακτήσει την άλογη δύναμη του αισθήματος, να πείσει, να κατακτήσει τον συναισθηματικό κόσμο του άλλου. Θέλει να συγκινήσει, να αναρριπίσει πάθη οργής, φθόνου, να διεγείρει ενθουσιασμό, να ξυπνήσει την αγάπη, τον οίκτο.

Άραγε υπάρχουν σε αυτό δεσμεύσεις; Υπάρχουν οι ακόλουθες: α) Δεν επιτρέπεται να αναρριπίζονται κάθε είδους πάθη, θρησκευτικά, κοινωνικά, εθνικά, με το υποκριτικό περίβλημα της λογικής, έτσι που ο απληροφόρητος, απατημένος από τον φλοιό, να νομίζει ότι είναι δέκτης απλώς λογικών νοημάτων, ενώ στην πραγματικότητα έχει δεχθεί ερεθίσματα τού πάθους, β) Δεν επιτρέπεται να αναρριπίζονται πάθη εναντίον της αρχής της ελευθερίας της σκέψης - εναντίον της ισηγορίας και  εναντίον της βασικής αρχής κάθε δημοκρατίας, της ισχύος του κανόνος της πλειοψηφίας, γ) Δεν επιτρέπεται να ξεσηκώνεις τον αναγνώστη εναντίον της αρχής του σεβασμού του κάθε ανθρώπινου όντος, διότι η ελευθερία της σκέψης και της έκφρασής της είναι αχώριστη από τη  διαφύλαξη της ανθρώπινης προσωπικότητας. Τι νόημα θα είχε η ελευθερία του λόγου, όταν δεν αναγνωρίζεται η ελευθερία του ανθρώπου, που είναι η μόνη πηγή του λόγου; Η αναρρίπιση παθών δεν ελευθερώνει, υποδουλώνει τον αναγνώστη, ενώ σκοπός του Τύπου και κάθε κοινωνικού έργου είναι η ελευθέρωση του ανθρώπου δια της διαφωτίσεώς του, της αναπτύξεως της ελευθερίας της προσωπικότητάς του. Γι' αυτό ο περιορισμός που θέτουμε δεν είναι περιορισμός της ελευθερίας, αλλά αντιθέτως ο περιορισμός της ανελευθερίας. Η αναρρίπιση των παθών γίνεται με λόγια, με εικόνες και γενικά με τον τρόπο της παρουσίασης, είτε μιας είδησης, είτε μιας γνώμης, με τη θέση και την έκταση που παίρνει ένα κείμενο και με το μέγεθος των τυπογραφικών στοιχείων, με όλα τέλος τα μέσα, τα οποία δεν αποβλέπουν στη λογική νόηση, αλλά στη διέγερση αισθημάτων, που δεν υπηρετούν τη λογική, αλλά την εξουδετερώνουν, είτε χάριν μη λογικών διανοημάτων, είτε και με την υπερβολή ή την υποτίμησή τους. […]

1979

Ο   Σύγχρονος   Κόσμος

Οι  Εκδόσεις  των  Φίλων

Αθήνα  1992

Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος (Αθήνα, 1 Ιουλίου 1899 - 8 Οκτωβρίου 1987) ήταν νομικός, φιλόσοφος και πολιτικός που διετέλεσε πρόεδρος της Δημοκρατίας (1975 - 1980). Ακολούθησε ακαδημαϊκή καριέρα εκλεγόμενος τακτικός καθηγητής της φιλοσοφίας του δικαίου στη νομική σχολή Αθηνών και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών (1961), της οποίας χρημάτισε και πρόεδρος.