Το μεγάλο ερώτημα που προκύπτει είναι κατά πόσον η νέα γνώση θα χρησιμοποιηθεί επ' ωφελεία της ανθρωπότητας και δεν θα οδηγήσει στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
Πολλοί μιλούν για το μεγαλύτερο επιστημονικό επίτευγμα της εποχής μας. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος έγινε ένας «μικρούλης θεός» καθώς έχει στα χέρια του τα μυστικά της ζωής. Μερικοί κρούουν τον κώδωνα της καταστροφής με τη γνώση που απέκτησε ο άνθρωπος, με το «μήλο» που κρατά στα χέρια του. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι θα λυθούν «αύριο» όλα τα προβλήματα που είχαν συσσωρευθεί στον άνθρωπο, ανίατες ασθένειες και κάθε λογής ατέλειες.
Πρόκειται για το βιβλίο της ζωής, για την ολοκλήρωση της χαρτογράφησης του γονιδιώματος του ανθρώπου, για 3,1 δισεκατομμύρια στοιχεία του DNA που μπήκαν στη σειρά, κατανεμημένα στα 23 χρωμοσώματά του. [...]
Το βιβλίο της ζωής, όπως το αποκαλούν μερικοί, έχει λοιπόν γραφτεί. Είναι ένα βιβλίο που μας φέρνει πιο κοντά στη βιολογική μας αυτογνωσία, ωστόσο το βιβλίο αυτό είναι γραμμένο σε «ξένη γλώσσα». Πρέπει, δηλαδή, να μάθουμε τα νοήματά του. Γιατί από μόνο του είναι η αρχή μιας μακράς πορείας προς την πλήρη κατανόηση των βιολογικών διαδικασιών της ζωής. [...]
Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι όσο περισσότερα γονίδια ταυτοποιούνται και συσχετίζονται με συγκεκριμένες ασθένειες τόσο θα επεκτείνονται τα γονιδιακά τεστ που θα οδηγούν στην ορθότερη διάγνωση ασθενειών, γεγονός που θα συμβάλει τόσο στην αποτελεσματικότερη θεραπεία τους όσο και στην πρόληψη γενικά. Φαρμακευτικές εταιρείες ήδη σχεδιάζουν νέα φάρμακα για τη θεραπεία γενετικών παθήσεων. Μερικά υπό ανάπτυξη φάρμακα σχεδιάζονται να ελέγχουν τα συμπτώματα της ασθένειας μέσα από τον επηρεασμό έκφρασης του συγκεκριμένου γονιδίου. Και επειδή ο κάθε άνθρωπος είναι μια ανεπανάληπτη γενετική οντότητα, οδεύουμε προς την ανάπτυξη μιας προσωπικής (ατομικής) ιατρικής πολύ πιο αποτελεσματικής, αλλά ίσως και πολύ πιο ακριβής.
Η νέα γνώση μπορεί να οδηγήσει όμως και στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, αλλά και σε άλλους προβληματισμούς αφού θα είναι δυνατόν να αποκαλύπτονται γενετικές ανωμαλίες για τις οποίες δεν υπάρχει διαθέσιμη θεραπεία. Ήδη η Επιτροπή Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1996 υπέγραψε σύμβαση για τα δικαιώματα του ανθρώπου και τη βιοϊατρική κατά την οποία οι γενετικές πληροφορίες αποτελούν τμήμα της ιδιωτικής ζωής και πρέπει να είναι διαθέσιμες μόνο στον ενδιαφερόμενο. Αλλά και ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ υπέγραψε τον περασμένο Φεβρουάριο σχετική απόφαση που απαγορεύει τη γενετική διάκριση ανάμεσα στους εργαζομένους.
Αυτές οι προληπτικές αποφάσεις για την κακή χρήση της νέας γνώσης πρέπει βέβαια να μεταποιηθούν σε εθνικούς νόμους και διακρατικές συμφωνίες, σε ένα νέο Δίκαιο Γενετικής, για να προλάβουμε την αδηφαγία εργοδοτικών οργανισμών και ασφαλιστικών εταιρειών για την απαίτηση της «γενετικής ταυτότητας», που, αν ισχύσει, θα δημιουργήσει «γενετικά γκέτο».
Δεν μπορεί επίσης να αποκλείσει κανείς εύκολα την περιέργεια ανθρώπων που οι ίδιοι ή τα παιδιά τους θα θέλουν να υποβληθούν σε γονιδιακά τεστ τα οποία θα αφορούν, π.χ., τη γενετική τους προδιάθεση για ορισμένα χαρακτηριστικά συμπεριφοράς, όπως η ευφυΐα και η προσωπικότητα.
Και το ερώτημα που εγείρεται είναι κατά πόσον οι πολιτικοί θα δώσουν τη δυνατότητα ευρείας χρήσης τέτοιων τεστ. Πάντως υπάρχει ένας σοβαρός προβληματισμός και μια μεγάλη προσπάθεια να περάσουν ειδικοί νόμοι που να εμποδίζουν την κακή χρήση της γενετικής πληροφορίας. Και αυτό είναι θετικό.
Ευχάριστη πληροφορία που προέρχεται από τη χαρτογράφηση είναι και το γεγονός ότι, αν και παρήχθησαν πέντε χάρτες, ένας από κάθε άνθρωπο οι οποίοι προέρχονται από διαφορετικές εθνικές ομάδες, η ομοιότητα των γενετικών χαρτών ήταν 99,9%, γεγονός που καταρρίπτει την ύπαρξη γενετικών φυλών του ανθρώπου και βέβαια ακυρώνει επιστημονικά κάθε ρατσιστική θεώρηση και διάθεση για φυλετικές διακρίσεις.
Ο εκτιμώμενος αριθμός των γονιδίων (30.000-40.000) είναι μικρότερος του αριθμού που είχε πρώτα υπολογισθεί (περίπου 100.000) και ίσως ο αριθμός των ενεργών γονιδίων να είναι ακόμη μικρότερος, αναδύοντας έτσι την αναγκαιότητα ερμηνείας της ύπαρξης του περίσσιου (εγωιστικού;) DNA. Η αποκαλυφθείσα οριζόντια επίσης μεταβίβαση γονιδίων (π.χ. από βακτήρια στον άνθρωπο) γενικεύει παρατηρήσεις που έχουν γίνει σε άλλους κατώτερους οργανισμούς και ουσιαστικοποιεί την ύπαρξη του ανθρώπου ως μέρους του ενιαίου εξελικτικού δέντρου της ζωής.
Η αποκτηθείσα λοιπόν γενετική πληροφορία τόσο για τον άνθρωπο όσο και για άλλους οργανισμούς, στους οποίους έχει ήδη ολοκληρωθεί η χαρτογράφηση του γονιδιώματός τους, συμβάλλει στη σημαντική θεώρηση και του περιβάλλοντος ως παράγοντα διαμόρφωσης της ζωής. Γι' αυτό το «μυστήριο» της ζωής αποκτά μεγάλη σημασία και υπό το πρίσμα των πρωτεϊνών και όχι μόνο των γονιδίων, μέσα από την αντίδραση γενοτύπου - περιβάλλοντος.
Το μεγάλο ερώτημα βέβαια που προκύπτει είναι κατά πόσο η νέα γνώση θα χρησιμοποιηθεί επ' ωφελεία της ανθρωπότητας και δεν θα οδηγήσει στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Κατά πόσο, λ.χ., δεν θα μετατραπεί σε ερέθισμα επανασχεδιασμού της ζωής στη γη ή δημιουργίας παιδιών κατά παραγγελία, με γενετικές δηλαδή προδιαγραφές. Κατά πόσο θα υπάρξει εκμετάλλευση επιθυμητών χαρακτηριστικών, χαρακτηριστικών συμπεριφοράς και ατομικών και κοινωνικών ανισοτήτων.
Βέβαια, ο άνθρωπος βρέθηκε πολλές φορές σε σταυροδρόμια κατά τη μεγάλη πολιτισμική του πορεία. Και η πρόοδος που έχει σημειώσει υποδηλώνει ότι επέλεγε κάθε φορά τον σωστό δρόμο. Γι' αυτό πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι και στο σταυροδρόμι που βρίσκεται σήμερα. Και η αισιοδοξία αυτή μπορεί να γιγαντωθεί αν το θέμα προβληθεί στο πιο βασικό επίπεδο, το επίπεδο της παιδείας, της καλλιέργειας δηλαδή και της σωστής ενημέρωσης της κοινής γνώμης. Γιατί η δύναμη ανήκει στους πολλούς και όχι στους λίγους επίδοξους κερδοσκόπους.
ΣΤΑΜΑΤΗΣ Ν. ΑΛΑΧΙΩΤΗΣ
Ο κ. Σταμάτης Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής, πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου