Δημιουργική σκέψη : Οι «γενετικοί ιμπεριαλιστές» και η εξόντωσή τους

[…] Το φάσμα της πείνας, λοιπόν, για την αντιμετώπιση της οποίας επιχειρείται η απελευθέρωση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στο περιβάλλον, αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα επιχειρήματα του εγχειρήματος, καθώς «ενέχει» και την «ανθρωπιστική» διάσταση. Μπορούμε όμως να αγνοήσουμε όλους τους κινδύνους που περικλείει η χρήση των νεοφανών προϊόντων; Δεν έχουμε διδαχθεί από την αποτυχία της πράσινης επανάστασης; Μήπως μία δικαιότερη κατανομή των ειδών διατροφής στον πλανήτη θα έλυνε πιο εύκολα το πρόβλημα; Ειδικές εκτιμήσεις υποστηρίζουν ήδη την άποψη ότι οι καλλιεργούμενες εκτάσεις του πλανήτη μας, που σήμερα προσεγγίζουν μόνο το 11% της συνολικής του έκτασης, μπορούν να επεκταθούν ως 25% (χωρίς να υπολογίζονται τα μέρη που καλύπτονται από πάγο) και να καλύπτουν τη διατροφή ενός πληθυσμού ακόμη και οκταπλάσιου του σημερινού. Σύμφωνα με τις ίδιες εκτιμήσεις, μπορεί ο αναπτυσσόμενος κόσμος να διαθρέψει 18 δισ. ανθρώπους, ενώ η Αφρική μπορεί από μόνη της να εξασφαλίσει τη διατροφή 10 δισ. ανθρώπων. Εκτός αυτού, η μεγαλύτερη βοήθεια που μπορεί να δώσει ο πολιτισμένος κόσμος στις υπό ανάπτυξη χώρες είναι να τις μετατρέψει σε ανεπτυγμένες, αντί να προχωρεί πολιτικές που αποθαρρύνουν την οικονομική ανάπτυξή τους.

Υπάρχουν λοιπόν εναλλακτικές λύσεις πέρα από τον «ιμπεριαλιστικό πόλεμο των γονιδίων»; Οι λεγόμενες βιολογικές καλλιέργειες μπορούν να συστηματοποιηθούν και να ενθαρρυνθούν. Και ήδη παρατηρείται μια συνεχής τάση αύξησής τους. Απαιτείται όμως συνεχής ενημέρωση και προσπάθεια. Άλλωστε η αυξανόμενη γνώση στην ποιότητα των τροφίμων και της διατροφής ευαισθητοποιεί όλο και περισσοτέρους. Για τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα π.χ. αποκαλύπτονται μερικές φορές εφιαλτικές διαστάσεις, καθώς χρησιμοποιούνται αλόγιστα και μπορεί να μετατρέψουν τις σοδειές σε επικίνδυνες πηγές διατροφής. Δεκάδες χημικές ουσίες ενοχοποιούνται για τερατογένεση και καρκινογένεση. Ο υδροφόρος ορίζοντας μπορεί να επιβαρυνθεί ανεπανόρθωτα. Δεν υφίσταται ουσιαστικά κανένας έλεγχος για τη χρησιμοποίησή τους, αλλά η βραχύβια ευαισθητοποίηση των ιθυνόντων αρχίζει μόλις ξεσπάσει κάποιο σοβαρό πρόβλημα όπως εκείνο των τρελών αγελάδων ή των διοξινών τελευταία. […]

Όσον αφορά τα νεοφανή προϊόντα, πρέπει να ελεγχθεί κατ' αρχάς ο αχαλίνωτος ρυθμός πλουτισμού των βιοτεχνολογικών εταιρειών μέσα από έναν δραστικό περιορισμό παραχώρησης σχετικών αδειών, να ελεγχθεί η διασυνοριακή μεταφορά τους και βεβαίως να υλοποιηθεί η σήμανση αυτών των προϊόντων, αν και δεν μπορεί να έχει το ίδιο πρακτικό αποτέλεσμα σε όλους τους καταναλωτές, όπως λ.χ. σ' αυτούς που δεν μπορούν να διαβάσουν. Είναι αυτονόητο επίσης ότι πρέπει να αναπτυχθούν οι μηχανισμοί ελέγχου με τον ανάλογο εξοπλισμό ειδικών εργαστηρίων και τη δημιουργία ενός παγκόσμιου δικτύου ελέγχου, γιατί η παγκοσμιοποίηση δεν αφορά μόνο τη διακίνηση των νεοφανών προϊόντων, αφορά και τον έλεγχό τους. Ταυτοχρόνως πρέπει να εφαρμοστούν μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα πρωτόκολλα επιστημονικού ελέγχου των επιπτώσεων των νεοφανών προϊόντων στην υγεία του ανθρώπου ώστε ο πόλεμος αυτός των γονιδίων να μετατραπεί σε μια ειρηνική διαδήλωση που θα οδηγήσει στην υπογραφή ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου. Να τιθασευτεί, δηλαδή, η δύναμη των γονιδίων και να χρησιμοποιηθεί για το καλό της ανθρωπότητας. Γιατί ό,τι σπέρνει ο άνθρωπος θερίζει και οι άνθρωποι τελικά είναι ό,τι τρώνε, είναι ό,τι πιστεύουν και ό,τι προσπαθούν. […]

Πρέπει λοιπόν να προσπαθήσουμε να πιστέψουμε ότι μπορούμε να ελέγξουμε τη διατροφή μας. Και βέβαια να μην αφήνουμε μόνες στον αγώνα μερικές οργανώσεις οικολογικές ή καταναλωτικές ούτε να ενοχοποιούμε την ερευνητική προσπάθεια η οποία μεταποιείται εκτός του εργαστηρίου σε οικονομικό κέρδος. Ο επιστήμονας από τη φύση του θέλει να μάθει πώς λειτουργεί ο κόσμος και η κοινωνική ευθύνη του στην «εκμετάλλευση» των αποτελεσμάτων του δεν πρέπει να κρίνεται από την κοινή λογική αλλά από την ασυδοσία της αγοράς, την οποία δεν ελέγχει. Σε αυτό το είδος του επιστήμονα είναι αυτονόητο ότι δεν εμπίπτει ο επιλήσμων που συμμετέχει και στις εντός ή εκτός εργαστηρίου οικονομικές συνδιαλλαγές.

Η επιστήμη δεν μπορεί να δημιουργήσει ή να προτείνει αξίες. Η αναζήτηση, ωστόσο, αντικειμενικής γνώσης είναι από μόνη της μια ηθική στάση καθώς βασίζεται στην επιλογή ενός συστήματος αξιών το οποίο μπορεί να τιτλοδοτηθεί ως «η ηθική της γνώσης». Ένα τέτοιο σύστημα παραπέμπει σε έναν έσχατο στόχο, ο οποίος είναι η ανάπτυξη της κουλτούρας και της δημιουργικότητας του ανθρώπου, που μπορούν να ακυρώσουν κάθε μορφής αλλοτρίωσή του, πνευματική, πολιτική, οικονομική. Και μόνο με αυτόν τον τρόπο το «τζίνι» θα παραμείνει για πάντα φυλακισμένο στο μπουκάλι.

Από τον ημερήσιο τύπο

ΣΤΑΜΑΤΗΣ Ν. ΑΛΑΧΙΩΤΗΣ

Ο κ. Σταμάτης Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής, πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών.