Δημιουργική σκέψη : Ήλθε η ώρα της βιο-ηθικής

Από την κλωνοποιημένη «Ντόλι» στους γυρίνους χωρίς κεφάλι

Ένας ακέφαλος γυρίνος δημιουργείται σε βρετανικό εργαστήριο και η είδηση κάνει τον γύρο του κόσμου. Όχι μόνο για το γεγονός αυτό καθαυτό αλλά και για την πιθανότητα που ανακινεί: ίσως οι επιστήμονες θα μπορούν σύντομα να δημιουργούν ακέφαλους ανθρώπους ως εργοστάσια παραγωγής οργάνων. Το ερώτημα της ηθικής της επιστήμης έρχεται για άλλη μία φορά στην επικαιρότητα.

Η ανακοίνωση του πανεπιστημίου της βρετανικής πόλης Μπαθ γράφει: «Ο καθηγητής της Αναπτυξιακής Βιολογίας Τζόναθαν Σλακ έχει δημιουργήσει γυρίνους χωρίς κεφάλι ή χωρίς ουρά επεμβαίνοντας γενετικά σε αβγά βατράχων. Τα πειράματα είναι μέρος μιας σειράς η οποία έχει εξηγήσει τη μοριακή βάση του σχηματισμού του άξονα κεφαλής - ουράς κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης των ζώων». Συνεχίζοντας η ανακοίνωση εξηγεί ότι η γενετική επέμβαση έγινε στα γονίδια Hox, τα οποία «υπάρχουν σε όλα τα ζώα, από τα σκουλήκια ως τον άνθρωπο, και για τα οποία ξέρουμε ότι αποτελούν ρυθμιστές - κλειδιά του σχηματισμού του άξονα κεφαλής - ουράς στα έμβρυα»· και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «είναι πολύ πιθανόν ίδια γονίδια να κάνουν το ίδιο πράγμα σε κάθε οργανισμό», ενώ μια ξεχωριστή παράγραφός της αναφέρει: «Η παρούσα εργασία έχει εγείρει την πιθανότητα να χρησιμοποιηθεί η τεχνολογία για να αναπτυχθούν όργανα για ανθρώπινη μεταμόσχευση. Αυτή είναι μια θεωρητική αλλά όχι εφαρμόσιμη προς το παρόν πιθανότητα».

Το αν η χρήση ανθρωπόμορφων όντων ως εργοστασίων παραγωγής οργάνων είναι μια άμεση ή μια μακροπρόθεσμη πιθανότητα δεν έχει και τόση σημασία. Η ταχύτητα με την οποία οι επιστημονικές εξελίξεις διαδέχονται η μία την άλλη δεν αφήνει καμία αμφιβολία για τις ανεξάντλητες δυνατότητες της επιστήμης. Αλλά εγείρει για μία ακόμη φορά μια σειρά προβληματισμούς (συχνά αντίθετους) σχετικά με την οριοθέτηση και τον έλεγχο της επιστήμης. Στην προκειμένη περίπτωση, ενώ είναι σαφές ότι η πιθανότητα να χρησιμοποιηθεί ένα ον (οποιασδήποτε μορφολογίας) ως εργοστάσιο παραγωγής οργάνων είναι ηθικώς απαράδεκτη, είναι επίσης σαφής και οδυνηρή η πραγματικότητα ότι υπάρχει έλλειψη ανθρωπίνων οργάνων και ότι χιλιάδες ζωές χάνονται κάθε χρόνο από αυτή την έλλειψη. Πλανάται λοιπόν το ερώτημα: Ποιο είναι το τίμημα το οποίο είναι διατεθειμένη να πληρώσει η κοινωνία μας προκειμένου να δώσει λύσεις στα προβλήματά της και ποιος θα αποφασίσει για το ύψος αυτού του τιμήματος;

Για τις δυνατότητες της γενετικής μηχανικής, τις ανησυχίες που γεννά στην κοινή γνώμη αλλά και για την ανάγκη της ηθικής εφαρμογής της, μας μίλησε ο αναπληρωτής καθηγητής Γενετικής στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών κ. Μίλτος Τύπας: «Η γενετική μηχανική εξελίσσεται ταχύτατα και έχει τρομακτικές δυνατότητες. Μπορεί να θεραπεύσει και να θρέψει τον άνθρωπο, μπορεί όμως και να καταστρέψει τον πλανήτη. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του βέλγου γιατρού ο οποίος αμέσως μετά τη δημοσιοποίηση της δημιουργίας του κλωνοποιημένου προβάτου δήλωσε ότι ο ίδιος είχε κατά λάθος δημιουργήσει κλωνοποιημένα ανθρώπινα έμβρυα από το 1993! Το κακό είναι ότι τα πειράματα ανακοινώνονται αφού έχουν γίνει και δεν υπάρχει καμία δυνατότητα πρόληψης και ελέγχου».

Φαίνεται λοιπόν ότι η κοινή γνώμη ανησυχεί δικαίως αφού οι εξελίξεις της επιστήμης την ξεπερνούν και αδυνατεί να τις ελέγξει. «Το κοινό» λέει ο κ. Τύπας «οφείλει να γνωρίζει και ως σήμερα πληροφορείται από τον Τύπο πολλές φορές λανθασμένα ή χωρίς να δίνεται η πραγματική διάσταση των γεγονότων. Έτσι, από τη μια μπορεί να εμφανιστούν φαινόμενα υστερίας και μαζικών αντιδράσεων κατά της επιστήμης και από την άλλη φαινόμενα σαν αυτά που ακολούθησαν την κλωνοποίηση του προβάτου, όπου για πολλές εβδομάδες μετά την ανακοίνωση του πειράματος από τον Τύπο οι επιστήμονες ελάμβαναν μηνύματα μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου με την παράκληση "κλωνοποιήστε με"! Με άλλα λόγια, το κοινό δεν δείχνει αυτή τη στιγμή έτοιμο να αναλάβει ευθύνες. Αντιθέτως, είναι ευθύνη των επιστημόνων και της πολιτείας να απαντήσουν στο ερώτημα σε τι κόσμο θέλουμε να ξυπνήσουμε αύριο το πρωί. Και το ερώτημα αυτό χρήζει άμεσης, επείγουσας απάντησης. Είναι τώρα ο κατάλληλος χρόνος να ληφθούν αποφάσεις». Όσο για το ποιες αποφάσεις θα πρέπει να ληφθούν, ο καθηγητής κ. Τύπας υπήρξε κατηγορηματικός: «Ενώ δεν πρέπει να σταματήσει η μελέτη του ανθρώπινου γενετικού υλικού, θα πρέπει να απαγορευθεί κάθε επέμβαση σε αυτό, τουλάχιστον ως την εποχή που θα γνωρίζουμε τόσο πολλά ώστε να είμαστε σε θέση να κάνουμε επεμβάσεις εκ του ασφαλούς».

ΙΩΑΝΝΑ Α. ΣΟΥΦΛΕΡΗ