Κατ' αρχάς τι είναι «ανάγκη»;

Για να ορίσουμε   τι  είναι   "ανάγκη" θα πρέπει να συμφωνήσουμε στο τι είναι ο άνθρωπος.

Ο άνθρωπος πέρα από βιολογικό ον, είναι κοινωνικό, πολιτιστικό, πολιτικό, συναισθηματικό, αισθητικό και λογικό ον (λογικό με την έννοια ότι διαθέτει λόγο και γλώσσα και επομένως έχει δυνάμει την ικανότητα ανα-στοχασμού και επικοινωνίας).

Οι ανθρώπινες ανάγκες δεν μπορεί επομένως παρά να αφορούν όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά του ανθρώπου: ανάγκες βιολογικές, κοινωνικές, πολιτικές, πολιτιστικές, συναισθηματικές, αισθητικές καθώς και ανάγκες που αφορούν στην ανάπτυξη του λόγου και της γλώσσας και διαμέσου αυτών της επικοινωνίας. Εάν αυτό είναι έτσι, τότε για την ολοκλήρωση του ανθρώπου θα πρέπει να ικανοποιούνται όλες αυτές οι ανάγκες.

Η ανάγκη, η οποιαδήποτε ανάγκη, έχει μια ιστορική, κοινωνική, ταξική, γεωγραφική, φυλετική και πολιτιστική διάσταση η οποία επηρεάζει το επίπεδο, το περιεχόμενο, το είδος, την ένταση, την ιεράρχηση, τον τρόπο, αλλά και την σημασία ικανοποίησης των αναγκών. Μπορεί, δηλαδή, όλοι οι άνθρωποι, ως άνθρωποι να έχουν παντού ανάγκες που εμπίπτουν στις παραπάνω κατηγορίες, αλλά αυτές διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο, από κοινωνία σε κοινωνία, από πολιτισμό σε πολιτισμό, από κοινωνική τάξη σε κοινωνική τάξη, από φύλο σε φύλο, από περιοχή σε περιοχή, από ιστορική περίοδο σε ιστορική περίοδο. 

[…] Ο καταναλωτισμός είναι μια στάση ζωής προσανατολισμένη προς την κατανάλωση οποιουδήποτε προϊόντος ή υπηρεσίας  χωρίς αυτό να αποσκοπεί στην ικανοποίηση μιας πραγματικής ανάγκης και χωρίς η κατανάλωση και η ικανοποίηση να αφορά το περιεχόμενο ή την αξία χρήσης, αλλά περισσότερο τη συμβολική αξία ^.  η κατανάλωση ως αυτοσκοπός. Αυτό δεν αφορά μόνο προϊόντα υλικά, αλλά και πολιτιστικά και πνευματικά. Με άλλα λόγια, είναι μια σχέση που αναφέρεται στον τύπο και όχι στην ουσία, γίνεται για το θεαθήναι και όχι για το είναι, αφορά την κατοχή και όχι τη χρήση. Ο καταναλωτισμός είναι υποκατάστατο ενός ουσιαστικού, δημιουργικού βίου, ενός βίου με νόημα.

Στην πορεία της ανθρώπινης ιστορίας προέκυψε μια οργάνωση της κοινωνίας στην οποία όχι μόνο το νόημα ζωής, αλλά και όλες οι ανθρώπινες αξίες και στόχοι περιορίστηκαν ασφυκτικά, αλλοιώθηκαν ως προς το περιεχόμενό τους, εμπορευματοποιήθηκαν και η ικανοποίησή τους μετατέθηκε, προσανατολίστηκε προς υλικά μέσα και φτηνές απολαύσεις, οι οποίες ωστόσο έχουν ένα πλεονέκτημα : είναι χειροπιαστές και εμπορεύσιμες. Η έμφαση δίνεται στο να έχεις και όχι στο να είσαι. [ … ] 

Στις σύγχρονες  κοινωνίες οι διάφορες δραστηριότητες των ανθρώπων προσφέρονται  με τη μορφή προϊόντων προς πώληση στην αγορά και υποτίθεται ότι η αλλοτριωμένη εργασία θα εξασφαλίζει τα μέσα και τη δυνατότητα ικανοποίησης των αναγκών  μας  διαμέσου της αγοράς και της  κατανάλωσης. Οι διαδικασίες αυτές οδήγησαν στην ανάδειξη μιας εγωιστικής ατομικότητας  και στην εδραίωση μιας αντίληψης ότι ο καθένας μπορεί να τα καταφέρει μόνος του και ότι διαμέσου της κατανάλωσης θα βρει το νόημα της ζωής. Αυτό ενισχύει την κυρίαρχη στάση της επιδίωξης του εγωιστικού ατομικού συμφέροντος.  

Από   τον  Τύπο

 Σκεύος  ΠαπαΪωάννου (Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης)