Πολλά από αυτά που θα μας έκαναν καλύτερους πολίτες, δηλαδή πιο υπεύθυνους και πιο ωφέλιμους όχι μόνο για τους εαυτούς μας αλλά και για τους ανώνυμους άλλους, δεν εξαρτώνται μόνο από μιαν ακαταμάχητη υπερειδικευμένη γνώση. Από αυτήν που οι περισσότεροι με τόση μανία προσπαθούν να κατακτήσουν, ώστε να ανταγωνίζονται εξουθενωτικά ο ένας τον άλλον. Και μέσα από αυτήν την ηχηρή επαγγελματική επικράτηση, να καταξιώνονται.
Το πώς γίνεται κάποιος πολίτης, αν βέβαια τον ορίσουμε ως τον «εταίρο» που βρίσκεται σε δημιουργική και γόνιμη σχέση με την κοινωνία, εξαρτάται, κάποιοι ακόμη το πιστεύουμε, από αυτό που διεκδικούμε ως Γενική Παιδεία. Για να επιδιωχθεί όμως κάτι τέτοιο, χρειάζεται, ιδιαίτερα σε αυτήν τη χώρα όπου για τον πολύ κόσμο η απαίτηση ομορφιάς έχει τόσο ατονήσει αν δεν έχει παραγραφεί, να προβλεφθεί, στο Σχολείο, μια για κάθε χρόνο ζώνη αισθητικής καλλιέργειας. Κάτι που δεν μπορεί να προέλθει παρά μέσα από μια καθαρά πολιτική πρωτοβουλία.
Η εισαγωγή μιας τέτοιας ζώνης απαιτείται για πολλούς, αλλά και για δύο ειδικότερους λόγους:
- Πρώτα γιατί η σύγχρονη ελληνική οικογένεια, όπως συνάγεται από επιβεβαιωμένες έρευνες, όχι απλώς αμελεί αλλά και «αποδιώκει» ως άχρηστη απασχόληση ό,τι έχει σχέση με μια αντίληψη λεπταίσθητης ζωής.
- Μετά, γιατί, παράλληλα με αυτήν την εξέλιξη, στην παγκοσμιοποιημένη και όλο πιο αφόρητα ενιαιοποιημένη κοινωνία, πολλά από τα προγράμματα στα ΜΜΕ που δρουν σε ώρες που είμαστε κοινωνικά αφηρημένοι συνιστούν μηχανισμούς αισθητικής αλλά και αισθησιακής υποβάθμισής μας. Αναδεικνύουν ό,τι χειρότερο διαθέτουμε και το «επιδεικνύουν» στη δημόσια περιέργεια.
Η στρατηγική προοπτική από μια τέτοια πρωτοβουλία είναι να προκύψει ένας πολίτης περίεργος, ευαίσθητος και, επιτέλους, λιγότερο ευάλωτος στις έτοιμες βεβαιότητες και στους συνθηματικούς αφορισμούς. Ένας τέτοιος πολίτης, αισθητικά προβληματιζόμενος για όσα γύρω του συντελούνται, θα ήταν, κατ΄ αποτέλεσμα, συμμέτοχος στην πολιτική ζωή, χωρίς καν να ασχολείται επίσημα με αυτήν. Ο ανήσυχος άνθρωπος είναι εξ αντικειμένου πολιτικός.
Με πρακτικούς όρους η καθιέρωση μιας ζώνης αισθητικού πολιτισμού τι ακριβώς θα σήμαινε;
α. Πρώτα στο επίπεδο του προγράμματος. Εκεί, και στην πρέπουσα και εξελισσόμενη έκταση, ένα έξυπνα οργανωμένο μάθημα της Ιστορίας και Πρακτικής της Τέχνης αλλά στην καθολική και αδιαίρετη εκδοχή της θα έπρεπε να ενταχθεί ως απαραίτητο. Ένας συνδυασμός «Ιστορίας και Ενασχόλησης». Η επαφή, έστω η επαφή, με ένα π.χ. μουσικό όργανο, ο χειρισμός ενός πινέλου ή μιας σμίλης, η ανάληψη ενός θεατρικού ρόλου, όσο λίγο κι αν κρατήσουν, όσο κι αν δεν οδηγήσουν σε μονιμότερες επιλογές, αφήνουν πίσω τους αδιόρατη καλλιέργεια. Αργότερα, όμως, ακόμη και στον πιο ατάλαντο, το σώμα «θυμάται», και ο νους εκφράζεται αλλιώς. Και με ανάλογη ευαισθησία, στην κυριολεξία πολιτική, σκέπτεται την... Πόλη (κατά Καβάφη, ίσως).
β. Για μια τέτοια πρωτοβουλία όμως χρειάζονται οι κατάλληλοι λειτουργοί. Και μπορεί να προκύψουν. Μόνο προσωπικότητες με αποδεδειγμένη συναισθηματική νοημοσύνη μπορούν να προσφέρουν κάτι τέτοιο. Και κυρίως να μοιραστούν το πάθος τους- προεχόντως αυτό- με τους μαθητές. Άνθρωποι που, μέσα από το ύφος τους (το «ύψος» τους, κατά τον Διονύσιο Λογγίνο), θα είναι θαυμαζόμενοι. [... ]
γ. Τέλος, η καθιέρωση μιας ζώνης αισθητικής παιδείας μέσω της Ιστορίας της Τέχνης, όπως όμως την περιγράψαμε, ως θεωρία και ανοικτή πρακτική, θα απέδιδε ακόμη περισσότερο αν θα προέβλεπε ότι ο γενικός βαθμός του Λυκείου- που θα περιείχε κατ΄ ανάγκην και την επίδοση στον πολιτισμό- θα συνυπολογιζόταν ως ένας από τους πολλαπλούς συντελεστές για την εγγραφή στο Πανεπιστήμιο. Μια τέτοια πρόβλεψη θα αναβάθμιζε το Λύκειο και θα συνόδευε τον φοιτητή ώστε να αντιμετωπίζει αλλιώς ό,τι στη συνέχεια στο Πανεπιστήμιο θα του προτεινόταν ως γνώση, πράξη και ζωή. Αλλά και σε όσους άλλους αυτήν την επιλογή δεν θα ακολουθούσαν, αυτή η ίδια αισθητική καλλιέργεια θα ασκούσε ανάλογη επιρροή.
Σε τι μπορεί γενικότερα μια τέτοια πρωτοβουλία να συντελέσει;
1. Πρώτα στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης ώστε αυτή να μετατραπεί αργόρρυθμα και αθόρυβα σε πολιτική στάση ζωής. Σε μια δηλαδή συμπεριφορά βαθύτατα διαλεκτική και δημοκρατική, ενώ ταυτόχρονα θα συνέβαλλε στην ενίσχυση της απροκατάληπτης περιέργειας για τις εισφορές άλλων λαών. Η Τέχνη από τη φύση της είναι οικουμενικός διάλογος. Και αναιρείται ως τέτοιος μόλις κάποιος επιδιώξει να την εκτρέψει σε διαδικασία «αισθητικοποίησης» μιας εθνικιστικής καταξιωτικής επιδίωξης. Κανενός η πρωτοκαθεδρία, φυλετική, θρησκευτική, πολιτισμική ή άλλη, δεν είναι ανεκτή. Ένας πολίτης με πολιτισμό λιγότερο «πιστεύει» και αποφαίνεται και περισσότερο θεωρεί και διερωτάται.
2. Μετά, μια τέτοια ζώνη αισθητικού πολιτισμού θα συνέπραττε στην άδηλη προετοιμασία για οποιονδήποτε κατοπινό διακλαδικότερο τρόπο σκέψης. Που ως πολίτες τον έχουμε τόση ανάγκη. Η Τέχνη δεν ανέχεται τον εγκλεισμό της σε δογματικές αλήθειες. Τις σέβεται. Αλλά τις «αποσταθεροποιεί» άλλοτε έκδηλα και άλλοτε πιο υπαινικτικά, μέσα από ποιητικές διεργασίες που από κάποια στιγμή και μετά μεταλλάσσονται σε άτυπες διανοητικές αξιοπρέπειες. [ ... ]
Από τον Τύπο
Γιάννης Μεταξάς
Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου