Το εγωιστικό εγώΟ σύγχρονος άνθρωπος τα έχει όλα: αυτοκίνητο, σπίτι, απασχόληση, «παιδιά», γάμο, προβλήματα, ανησυχίες, ικανοποιήσεις -κι αν δε φτάνουν όλα αυτά έχει και τον ψυχαναλυτή του. Δεν είναι τίποτα.

Του  Έριχ   Φρομ

Στη βιομηχανική κοινωνία οι άνθρωποι μετατρέπονται σε πράγματα και  τα πράγματα δεν έχουν ταυτότητα. […] Τα πράγματα μπορεί να είναι τα ίδια ή διαφορετικά. Ωστόσο, αν μιλάμε για ταυτότητα μιλάμε για μια ιδιότητα που δεν ανήκει στα πράγματα αλλά μονάχα στους ανθρώπους.

Τι είναι λοιπόν η ταυτότητα με ανθρώπινη έννοια; Ανάμεσα στους τόσους τρόπους εξέτασης που υπάρχουν σ' αυτό το θέμα, επιθυμώ να τονίσω μονάχα την ιδέα ότι η ταυτότητα είναι το βίωμα που επιτρέπει σ' ένα πρόσωπο να πει δικαιολογημένα «εγώ», ο εαυτός μου - «εγώ» σαν οργανωμένο δραστήριο κέντρο της δομής όλων των πραγματικών ή δυνητικών δραστηριοτήτων μου. Αυτό το βίωμα του «εγώ» υπάρχει μόνο στην κατάσταση της αυθόρμητης δραστηριότητας, αλλά δεν υπάρχει στην κατάσταση της παθητικότητας και του μισοξύπνιου, μια κατάσταση στην οποία οι άνθρωποι είναι αρκετά ξύπνιοι για να μπορούν να πηγαίνουν στις δουλειές τους χωρίς να ξυπνήσουν αρκετά για να νιώσουν το «εγώ» σαν δραστήριο κέντρο μέσα τους. Αυτή η έννοια του «εγώ» είναι διαφορετική από την έννοια του εγωιστικού εγώ. (Δε χρησιμοποιώ αυτόν τον όρο με τη φροϋδική έννοια αλλά με τη λαϊκή έννοια ενός προσώπου που έχει π.χ. «παραφουσκωμένο εγώ».)

Το βίωμα του «εγώ» μου είναι το βίωμα του εαυτού μου σαν πράγμα, του σώματος που έχω, της μνήμης που έχω - του χρήματος, της κατοικίας, της κοινωνικής θέσης, της δύναμης, των παιδιών, των προβλημάτων που έχω. Βλέπω τον εαυτό μου σαν πράγμα και τον κοινωνικό ρόλο μου σαν μια άλλη ιδιότητα της  μετατροπής  μου  σε  αντικείμενο  [thingness] μου (κατάσταση του να είναι κανείς πράγμα).

Πολλοί άνθρωποι κάνουν εύκολα σύγχυση ανάμεσα στην ταυτότητα του εγωιστικού εγώ και την ταυτότητα του «εγώ» ή του εαυτού μου. Η διαφορά είναι θεμελιακή και σαφής. Το βίωμα του εγωιστικού εγώ και της εγώ-ταυτότητας βασίζεται στην ιδέα του κατέχω. Κατέχω τον «εαυτό» μου όπως κατέχω και όλα τα άλλα πράγματα που κατέχει αυτός ο «εαυτός» μου. Η ταυτότητα του εγώ ή του εαυτού μου αναφέρεται στην κατηγορία του είναι και όχι του κατέχειν. Είμαι «εγώ» μόνο στην έκταση που είμαι ζωντανός, που ενδιαφέρομαι, που σχετίζομαι, που ενεργώ. Η κρίση ταυτότητας του καιρού μας βασίζεται ουσιαστικά στην αυξανόμενη αλλοτρίωση και μετατροπή  του  ανθρώπου  σε  πράγμα, και μπορεί να λυθεί μονάχα στο βαθμό που ο άνθρωπος ξαναγυρίζει  πάλι στη ζωή, που γίνεται πάλι δραστήριος. Δεν υπάρχει από ψυχολογική άποψη άλλος συντομότερος δρόμος για τη λύση της κρίσης ταυτότητας εκτός από τη θεμελιακή μετατροπή του αλλοτριωμένου ανθρώπου σε ζωντανό άνθρωπο.

Η αυξανόμενη έμφαση που δίνεται στο εγωιστικό εγώ σε βάρος του εαυτού, στο να έχω σε βάρος του να είμαι, βρίσκει την πιο έντονη έκφρασή της στην εξέλιξη της γλώσσας μας. Έχει γίνει συνήθεια για τους ανθρώπους να λένε: «Έχω αϋπνία», αντί να πουν «δεν μπορώ να κοιμηθώ». Ή «έχω ένα πρόβλημα», αντί για «νιώθω λύπη, σύγχυση» ή οτιδήποτε άλλο συμβαίνει. Ή πάλι «έχω  ένα ευτυχισμένο γάμο» (μερικές φορές επιτυχημένο γάμο), αντί να πουν «η γυναίκα μου κι εγώ αγαπάμε ο ένας τον άλλο». Το εγωιστικό εγώ, στατικό και αμετακίνητο, συνδέεται με τον κόσμο με βάση την κατοχή αντικειμένων, ενώ ο εαυτός συνδέεται με τον κόσμο μέσω της συμμετοχής. Ο σύγχρονος άνθρωπος τα έχει όλα: αυτοκίνητο, σπίτι, απασχόληση, «παιδιά», γάμο, προβλήματα, ανησυχίες, ικανοποιήσεις  -κι αν δε φτάνουν όλα αυτά έχει και τον ψυχαναλυτή του. Δεν είναι τίποτα.

Έριχ   Φρομ

Η  επανάσταση  της  Ελπίδας

Σελ.  112- 114

Εκδόσεις  Μπουκουμάνη