Παγκοσμιοποίηση και γλωσσικό περιβάλλον

Των  Γ.Ι. Σπανού   και Α.Ν.  Μιχάλη

Το  πνεύμα  της  παγκοσμιοποίησης  προωθεί   εκ  των  πραγμάτων την  πολιτιστική και, κατά συνέπεια, τη γλωσσική σύγκλιση. Ο κίνδυνος που ενυπάρχει σε αυτήν τη σύγκλιση ονομάζεται μονομέρεια, αφού με την πάροδο του χρόνου η συρρίκνωση της κρατικής οντότητας θα συλλειτουργήσει υπονομευτικά για την εθνική ιδιαιτερότητα, επειδή θα θεωρείται κατάλοιπο της ξενοφοβίας και της εθνικιστικής ιδεολογίας. Σε αυτή την περίπτωση η ελευθερία της αγοράς και ο συνεπαγόμενος άκρατος εμπορικός, και όχι μόνο, ανταγωνισμός  θα εξουδετερώσουν τους μηχανισμούς άμυνας, αφού η ψυχολογία του έχειν είναι ισχυρότερη κάτω από τέτοιες συνθήκες από την ψυχολογία του είναι.

Προϊόντος του χρόνου οι πρακτικές της παγκοσμιοποίησης θα περιορίσουν τους μηχανισμούς άμυνας που η παράδοση ορθώνει υπέρ της εθνικής γλώσσας. Έτσι, κάτω από την ταχύτητα των εξελίξεων, κάτω από την προβολή του γενικευμένου τύπου μοντέλων που προβάλλει η τηλεόραση και υποδεικνύει το διαδίκτυο, η εκπαιδευτική διαδικασία θα ομογενοποιηθεί και θα προκύψει η «γλωσσική μόλυνση». Υπάρχει, δηλαδή, ενδεχόμενο να προκύψει ένα μείγμα μητρικής γλώσσας και αγγλικής που θα επιφέρει τη σύγχυση για το γλωσσικά ορθό και, άρα, την υπονόμευση του γλωσσικού αισθήματος (π.χ. προβοκάρω, σερφάρω, μιξάρω κ.τ.ό.)

Η έκπτωση της επιρροής της κρατικής οντότητας που συνδέεται με την άμβλυνση του εθνικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης και της γλώσσας τροφοδοτείται και από τη νέα αντίληψη για τα όρια του γεωγραφικού χώρου. Τα σύνορα  της γεωγραφικής επικράτειας αγνοούνται και σαρώνονται. Η ευλογία της επικοινωνίας και της εκμηδένισης των αποστάσεων, που κάνει τον κόσμο μας να μοιάζει με ένα παγκόσμιο χωριό, επιτρέπει την κινητικότητα των εργαζομένων και των κεφαλαίων, την αδυναμία για έλεγχο της μετανάστευσης των μαζών. Έτσι, κυριαρχούν οι πρακτικές εξουδετέρωσης των γεωγραφικών συντεταγμένων ως στοιχείων προσδιοριστικών της ταυτότητας της κρατικής οντότητας.

Ο διεμβολισμός που υφίσταται, επομένως, η εθνική γλώσσα είναι πολύπλευρος και πολυδύναμος, αφού μέσα στα γεωγραφικά όρια που εξασφάλιζαν άλλοτε τη συνοχή οι νέες συνθήκες διαμορφώνουν κλίμα Βαβέλ. Στον αντίποδα της θετικής επίδρασης που ασκεί η συνάντηση των ανθρώπων διαφορετικής εθνικής προέλευσης βρίσκεται η επίδραση (ως ανασφάλεια και σύγχυση) που δημιουργεί η επαγγελματική σκοπιμότητα και η αγωνία. Στοιχεία και τα δύο υπονομευτικά, χάριν της χρηστικής γλώσσας, του στέρεου γλωσσικού δυναμισμού και του εκφραστικού πλούτου της μητρικής γλώσσας.

Οι επισημάνσεις που προηγήθηκαν δεν ονομάζουν φανταστικούς κινδύνους. Ενισχύονται από τη δυναμική παρουσία της υπερεθνικής γλώσσας που εκφράζει την παγκοσμιοποίηση και συνδέεται με την κυριαρχία της εικόνας και των επικοινωνιακών πρακτικών μείξης, απλούστευσης και συντομίας. Αυτές οι πρακτικές υπονομεύουν το συμβολικό χαρακτήρα της ανθρώπινης γλώσσας , στον οποίο, άλλωστε, βρίσκεται η ουσία της πνευματικότητας των ομιλούντων ανθρώπων.

Είναι αληθές ότι η εκμάθηση της ξένης γλώσσας όχι μόνο δεν συνιστά κίνδυνο για την επιβίωση των μικρών, με κριτήριο τον πληθυσμό, εθνικών γλωσσών, αλλά αποβαίνει μέσο για ένα στέρεο και γόνιμο άνοιγμα στον κόσμο της επικοινωνίας και του πολιτισμού. Η κατάκτηση της μητρικής γλώσσας και η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας αποτελούν ιδεώδη σύζευξη για στέρεη έκφραση και διεύρυνση των στοχαστικών οριζόντων του ανθρώπου στο σύγχρονο, ομολογουμένως απαιτητικό, επικοινωνιακό πλαίσιο. Αυτή, όμως, η ευεργετική δυνατότητα δεν συμβιβάζεται με την ξενομανία και δεν δικαιολογεί την έκδοση δεκάδων ελληνικών περιοδικών και εφημερίδων με ξένους τίτλους. Ούτε καθαγιάζει την προβολή εκπομπών και προϊόντων στα ελληνικά τηλεοπτικά μέσα και στην ελληνική αγορά με ξενόγλωσσους και, κατά βάση, αγγλικούς τίτλους και επιγραφές. Όλα αυτά, βέβαια, είναι «καινά» συμπτώματα και νέα ήθη που απηχούν τις πρακτικές των συναλλαγών και της επικοινωνιακής αντίληψης για την προώθηση συμφερόντων.

Αν διερευνήσουμε βαθύτερα αυτήν τη σύγχρονη, την παγκοσμιοποιημένη πρακτική, εύκολα κατανοούμε ότι, τηρουμένων των αναλογιών, η εποχή μας προωθεί συνθήκες αντιστροφής της εικόνας την οποία προέβαλε η ποίηση με το καβαφικό περιστατικό των Ποσειδωναιατών, οι οποίοι βρέθηκαν ανάμεσα σε αλλόγλωσσους και απώλεσαν τη βιωματική σχέση με τη μητρική γλώσσα. Σήμερα, ο κίνδυνος είναι να συμβεί το ίδιο αποτέλεσμα, καθώς οι συνθήκες της παγκοσμιοποίησης επιβάλλουν την ισοπεδωτική ένταξη του στενού γεωγραφικού χώρου μέσα στον παγκοσμιοποιημένα ενοποιημένο χώρο που ωθεί στη σύγκλιση και στην αναίρεση της διαφοροποιητικής λειτουργίας της ταυτότητας.

  Η   νεοελληνική  Γλώσσα  στη  δευτεροβάθμια  εκπαίδευση,

Σελ.  71 -74

Σπανός   Ι.  Γεώργιος

Μιχάλης Ν.  Αθανάσιος 

Εκδόσεις  Κριτική