Θουκυδίδης και Λίνκολν

Του   Γεράσιμου   Μαρκαντωνάτου

   Ακούοντας και διαβάζοντας για τις ανήκουστες αγριότητες που διαπράττονται αυτόν τον καιρό στη διάρκεια μακρόχρονης πολυαίμακτης εμφύλιας σύρραξης σε χώρα της Μέσης Ανατολής, νομίζουμε ότι δεν θα ήταν άσκοπο ή ανώφελο να υπενθυμίσουμε - αν και κοινότοπα βεβαίως και χιλιοειπωμένα - τα απερίγραπτα δεινά που συνεπάγονται οι εμφύλιοι πόλεμοι, και ειδικότερα την κόλαση των παθών που επιτρέπουν να αναδυθεί μέσα από την ψυχή των ανθρώπων. Πράγματι, στις περιπτώσεις αυτές η φθορά των αξιών καθίσταται αναπόφευκτη, ανατρέπονται πανάρχαιοι θεσμοί που διασφαλίζουν και καταξιώνουν την κοινωνική συμβίωση, παραβιάζονται γραπτοί και άγραφοι νόμοι, τα ιδανικά και ο ανθρωπισμός θυσιάζονται στον βωμό του συμφέροντος, της δολερής μνησικακίας και της τυφλής εκδικητικότητας, και γενικά η ανθρώπινη φύση διαστρέφεται και αποκτηνώνεται. Είναι όντως πολύ εύστοχο κάτι που έχει παλαιότερα ειπωθεί από διαπρεπή ξένο ιστορικό (G. Grote) για τον εμφύλιο πόλεμο - ότι δηλαδή «αλλοιώνει ολωσδιόλου τον χαρακτήρα του ανθρώπου, δηλητηριάζει κατάβαθα τον ψυχισμό του, τον εσωτερικό του κόσμο, και τον μεταμορφώνει πολλές φορές στο χειρότερο σίχαμα της γης».

 Ας μας επιτραπεί εν προκειμένω να επικαλεστούμε τα κείμενα δύο μεγάλων προσωπικοτήτων του παρελθόντος, που η μαρτυρία τους για τον εμφύλιο σπαραγμό έχει τωόντι σφραγίσει την Ιστορία: του Αθηναίου ιστορικού Θουκυδίδη και του 16ου προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής Αβραάμ Λίνκολν. Ο πρώτος αναφερόμενος στην αδελφοκτονία που ξέσπασε το καλοκαίρι του 427 π.Χ. στην Κέρκυρα μεταξύ δημοκρατικών και ολιγαρχικών επισημαίνει με οδύνη και αποτροπιασμό (Γ 81): «Οι Κερκυραίοι δημοκρατικοί εξόντωναν όσους από τους συμπολίτες τους νόμιζαν πως ήταν κομματικοί τους αντίπαλοι, και μολονότι έριχναν την ευθύνη σε αυτούς, γιατί προσπαθούσαν να καταλύσουν το δημοκρατικό καθεστώς, εντούτοις μερικοί από εκείνους θανατώθηκαν και για προσωπικές έχθρες, και άλλοι εξοντώθηκαν από τους χρεοφειλέτες τους, για να μην ξεπληρώσουν τα δανεικά που τους χρωστούσαν· πάσα τε ιδέα κατέστη θανάτου - δηλαδή επινοήθηκε και εφαρμόστηκε κάθε τρόπος αφανισμού των αντιπάλων - και απ' ό,τι συνηθίζεται να συμβαίνει σε παρόμοιες περιστάσεις, τίποτε δεν υπήρξε που να μην έγινε και ακόμη χειρότερα: σκότωνε δηλαδή ο πατέρας το γιο· ικέτες συλλαμβάνονταν και απομακρύνονταν βίαια από τα ιερά και εκτελούνταν εκεί κοντά, και κάποιοι άλλοι, αφού κλείστηκαν ολόγυρα με τοίχο, αφέθηκαν να πεθάνουν από ασιτία μέσα στο ναό του Διονύσου».

  Θα ακούσουμε τώρα αντίστοιχη περιγραφή που κάνει σε επιστολή του τον Οκτώβριο του 1863 ο Λίνκολν, αναφερόμενος με άφατη θλίψη στην έκρηξη βίας που σημειώθηκε τότε στη συνοριακή Πολιτεία του Μιζούρι: «Όταν ανάβει ο εμφύλιος πόλεμος το αίμα κοχλάζει και χύνεται... Η εμπιστοσύνη αφανίζεται και κυριαρχεί καθολική καχυποψία. Κάθε άνθρωπος νιώθει μέσα του την παρόρμηση να εξοντώσει το γείτονά του από φόβο μήπως εξοντωθεί πρώτα εκείνος. Ακολουθούν εκδίκηση και αντεκδίκηση. Και όλα αυτά μπορούν να συμβούν δυστυχώς ανάμεσα και σε έντιμους πολίτες· ωστόσο δεν είναι μόνον αυτά: κάθε βρωμερό πετούμενο ξεμυτίζει από τη φωλιά του και κάθε σιχαμερό ερπετό σηκώνει κεφάλι. Και μέσα σε αυτήν τη σύγχυση πολλαπλασιάζεται το έγκλημα. Μέτρα που λαμβάνονται και θεωρούνται αναγκαία, είναι όμως βεβαίως πολύ σκληρά, οι άνθρωποι τα κάνουν πολύ χειρότερα με την ολέθρια εφαρμογή τους. Φόνοι για παλιότερες αντιζηλίες και φόνοι για χρέη λαμβάνουν χώρα κάτω από οποιονδήποτε μανδύα που θα ταίριαζε καλύτερα στην κάθε περίπτωση».

  Και τα δύο αυτά, εμβληματικά για την περίσταση κείμενα είναι όντως συγκλονιστικά. Προφανώς στον εμφύλιο πόλεμο έχουμε όντως, όπως προειπώθηκε, ανατροπή των αξιών καθώς και απροσχημάτιστη καταπάτηση γραπτών και άγραφων νόμων, αλλά πάνω απ' όλα τρομακτική εξαχρείωση των ηθών. Τόσο ο Θουκυδίδης όσο και ο Αβραάμ Λίνκολν προβάλλουν βεβαίως με εύγλωττο τρόπο τη φρικιαστική κατάσταση που επικρατεί στη διάρκεια μιας αδελφοκτονίας, μας οδηγούν ωστόσο έμμεσα και οι δύο σε μια ενδοσκόπηση· μας παροτρύνουν δηλαδή να αντικρίσουμε κατάματα την κόλαση των παθών που φωλιάζουν μέσα μας, και τις ανείπωτες συμφορές που μπορούν να προξενήσουν, αν αυτά αφεθούν ανεξέλεγκτα και ασύδοτα.

  Την κατάρα του εμφυλίου - την πιο ολέθρια Ερινύα της φυλής μας - τη ζήσαμε κι εμείς δυστυχώς άλλη μια φορά λίγες δεκαετίες πριν στην πατρίδα μας. Και τότε εφευρέθηκε και εφαρμόστηκε κάθε μορφή θανάτου· και τότε το απύθμενο μίσος και η φιλέκδικη μανία κυριάρχησαν στην ψυχή των ανθρώπων· και τότε επίσης επικράτησαν η καχυποψία, η απανθρωπιά, ο κυνισμός και η απροκάλυπτη αποχαλίνωση της βίας. Οι συγγενικοί και φιλικοί δεσμοί αποδείχτηκαν ανίσχυροι μπροστά στους κομματικούς. Και το χειρότερο όλων, ο γνωστικός, νηφάλιος και μετριοπαθής άνθρωπος, που δεν άφηνε τον εαυτό του να τον παρασύρουν τα πάθη, στιγματίστηκε πολλές φορές ως προδότης, και μάλιστα και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές - και άλλες πάλι φορές έχασε άδικα όχι μόνον ό,τι με αγώνα και μόχθο είχε αποκτήσει έως εκείνη τη στιγμή, αλλά ακόμη και την ίδια τη ζωή του ή τη ζωή των μελών της οικογένειάς του.

Ο κ. Γεράσιμος Α. Μαρκαντωνάτος είναι διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας - συγγραφέας.

Εφημερίδα  το  Βήμα

22/12/2013