Του Κώστα
Μπαλάσκα
ΤΑ ΝΟΜΙΚΑ δέοντα της
αγωγής και της εκπαίδευσης τα καθορίζει βέβαια η πολιτική εξουσία. Τα νόμιμα
όμως (ακόμα κι αν τηρούνται) δεν αρκούν. Χρειάζονται και τα ηθικά δέοντα, που
σχετίζονται με τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου και με τη συνείδηση. Αυτά (στο βαθμό που υπάρχουν)
υπαγορεύουν συμπεριφορές που δεν τις επιβάλλει ο νόμος αλλά ο ίδιος ο σκοπός
σύστασης της ανθρώπινης κοινωνίας που είναι η, κατά το δυνατόν, ασφαλέστερη,
ομαλότερη, δικαιότερη, ανθρωπινότερη συμβίωση των μελών της.
Κανένας νόμος π.χ. δε
μας υποχρεώνει να χαιρετάμε, να χαμογελάμε, να μιλάμε ευγενικά, να κρατάμε το
λόγο μας, να δίνουμε τη θέση μας σε άτομα που έχουν ανάγκη, να είμαστε στην ώρα
μας, να τρώμε με πιρούνι και μαχαίρι, να είμαστε καθαροί, να μη ενοχλούμε, καταπιέζουμε,
περιφρονούμε, υποτιμάμε, εκμεταλλευόμαστε τον άλλο κτλ. Κανένας νόμος δεν
επιβάλλει την καλοσύνη, την αγάπη, το σεβασμό, την αλληλεγγύη, την προσφορά, τη
συνέπεια, την ειλικρίνεια, την ευσυνειδησία, την εργατικότητα, την υπομονή, τη
συγνώμη κ.ά. Όπως και κανένας νόμος δεν απαγορεύει την κακία, το μίσος, το
φθόνο, τη ζήλια, το θυμό, την απληστία, τα πάθη, την υποκρισία, την αδιακρισία,
την αλαζονεία, τον εγωισμό, την αδιαφορία, την τεμπελιά, την αγένεια, την
ειρωνεία, το ψέμα, το φανατισμό κ.ά., μολονότι πολλά απ' αυτά γίνονται ηθικοί
αυτουργοί παραβατικών η και εγκληματικών πράξεων. Είναι ωστόσο προφανές ότι η
καλύτερη συμβίωση των ανθρώπων (= σκοπός των κοινωνιών) υπαγορεύει την ενίσχυση
των θετικών ηθικών ιδιοτήτων και την ελάττωση των αρνητικών. Αυτό είναι σήμερα
το κυρίως ζητούμενο της αγωγής και της εκπαίδευσης.
Πολλές από τις ηθικές
ιδιότητες (θετικές η αρνητικές) αποδίδονται συνήθως στο «χαρακτήρα» του
ανθρώπου, θεωρούνται δηλαδή, έμφυτες, εσχάτως μάλιστα αναζητούν το σχετικό
γονίδιο-αίτιο του καλού και του κακού. Ένας βιολογικός ντετερμινισμός,
αντίστοιχος του ισλαμικού κισμέτ, τείνει να καταργήσει τις φιλοσοφικές και
κοινωνιολογικές αναζητήσεις για το καλό και το κακό, υποβαθμίζοντας και το ρόλο
της αγωγής.
Στο ανοιχτό πάντως
θέμα των σχέσεων φύσης - αγωγής (nature-culture) έχει απαντήσει με τρόπο
εκπληκτικά διαυγή πριν από 2.500 χρόνια ο Δημόκριτος, και έκτοτε δεν νομίζουμε
πως έχει ακουστεί κάποια εγκυρότερη επιστημονική άποψη: «Φύσις και διδαχή
παραπλήσιόν εστί· και γαρ η διδαχή μεταρυσμοί τον άνθρωπον μεταρυσμούσα δε
φυσιοποιεί». Που θα πει: Η φύση και η διδαχή (αγωγή) μοιάζουν γιατί η διδαχή
μεταπλάθει τον άνθρωπο και μεταπλάθοντάς τον γίνεται φύση του.
Γενική είναι άλλωστε
η παραδοχή ότι η αγωγή παίζει καθοριστικό ρόλο. Το διδακτόν της αρετής
στηρίζεται στο δυνατόν της αγωγής, άρα και στην αξιοποίησή της για τον
εξανθρωπισμό του ανθρώπου και της κοινωνίας. Μια αγωγή παιδείας.
Από δω λοιπόν θα
πρέπει να ξεκινήσει, εδώ οφείλει να βασιστεί μια πραγματική, ουσιαστική μεταρρύθμιση στην εκπαίδευση. Στα
ηθικά θεμέλια, στη θέσπιση και την τήρηση κάποιων κανόνων που καλλιεργούν ης
καλές συνήθειες και τη σωστή κοινωνική συνείδηση-συμπεριφορά. Αυτό βέβαια
ξεκινάει από την πολύ μικρή ηλικία (παιδικοί σταθμοί, προνήπια, νήπια,
δημοτικό) αλλά δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο στο σχολείο. Απαιτεί τη συστράτευση
όλων των κοινωνικών δυνάμεων και κυρίως της οικογένειας και των Μ.Μ.Ε.,
ειδικότερα της τηλεόρασης που ασκεί ασφαλώς τη μεγαλύτερη παιδευτική επίδραση
σε όλο το λαό. Και ακόμη, απαιτεί διδασκαλία με παραδείγματα - όχι μόνο με
λόγια.
Περιοδικό
ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ
Τεύχος 142
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου