Απογοητευτική η ενημέρωση από την τηλεόραση

Μιλά στην «Ε» ο κ. Τσαρδάκης, Διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Φραγκφούρτης και Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών

Τον Δεκέμβριο του 1996 τα μέλη της γενικής συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, στο πλαίσιο της 99ης τακτικής συνεδρίασής τους στη Νέα Υόρκη, μετά από διάλογο και ανταλλαγή απόψεων αποφασίζουν να κηρύξουν την 21η Νοεμβρίου Παγκόσμια Ημέρα Τηλεόρασης. Σήμερα για τη δύναμη της τηλεόρασης αλλά και τι προσφέρει στο τηλεοπτικό κοινό μιλά στην «Ε» ο Δημήτρης Τσαρδάκης, Διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Φραγκφούρτης και Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών. Επίσης ο κ. Τσαρδάκης σχολιάζει αναλυτικά όλη την τρέχουσα επικαιρότητα.

Η συνέντευξη 

Μπορείτε να αναφερθείτε στη σημερινή εικόνα της δημοσιογραφίας στην Ελλάδα; 

 «Η δημοσιογραφία στην Ελλάδα έχει τη δική της ιστορία. Για πολλά χρόνια η παραδοσιακή δημοσιογραφία του έντυπου λόγου (εφημερίδες, περιοδικά κτλ.) πράγματι άσκησε και ασκεί και σήμερα ακόμη ένα σοβαρό κοινωνικό έργο, στο βαθμό που διαχειρίζεται την πληροφορία και την ενημέρωση με σοβαρότητα, αντικειμενικότητα και αξιοπιστία. Προφανώς δεν λείπουν και οι στρατευμένοι δημοσιογράφοι, οι οποίοι πολύ συχνά υποτάσσουν την αντικειμενικότητα στην πολιτική σκοπιμότητα και ιδεολογία. Όμως, με την ανάπτυξη της τηλεόρασης και κυρίως της ιδιωτικής, παρατηρείται συγχρόνως και μία έκρηξη στα δημοσιογραφικά πράγματα. Μετά το 1980 οι δημοσιογραφικές σχολές αναδύονται σαν μανιτάρια, οι νέοι δημοσιογράφοι βγαίνουν κατά ντουζίνες και συνωστίζονται στα κανάλια, στους ραδιοφωνικούς σταθμούς και στα διάφορα έντυπα για να βρουν δουλειά. Είναι προφανές, όπου υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός υπάρχει και πρόβλημα επιβίωσης, όπως συμβαίνει και με πολλά άλλα επαγγέλματα. Από την άλλη μεριά, υπάρχει και η ελίτ της δημοσιογραφίας που παίρνει υψηλές αμοιβές και συχνά αυτοαναγορεύεται σε εισαγγελέα του δημοσίου συμφέροντος». 

Και με την τηλεόραση;

«Σε ό,τι αφορά στην τηλεόραση η εικόνα και η ενημέρωση που παρέχεται μέσα από τα κανάλια είναι κατά τη γνώμη μου απογοητευτική. Τα τηλεοπτικά παράθυρα και οι εν πολλοίς στημένοι καυγάδες των κάθε είδους “ειδικών” προσκεκλημένων περισσότερο συσκοτίζουν παρά διαφωτίζουν το τηλεοπτικό κοινό. Όμως, στο όνομα της τηλεθέασης και του οικονομικού κέρδους όλα μπορούν να συμβούν στην ιδιωτική τηλεόραση. Άλλωστε συμβαίνουν ήδη, προς τέρψιν των αδηφάγων καταναλωτών, ενώ το τηλεοπτικό συμβούλιο παρακολουθεί τα πράγματα χωρίς να μπορεί να αντιδράσει αποφασιστικά». 

Με αφορμή την τεράστια οικονομική κρίση που μαστίζει το συγκεκριμένο οικονομικο-κοινωνικό μοντέλο μήπως ο καπιταλισμός έχει φτάσει στα όριά του;

«Ως οικονομικό σύστημα δαχείρισης των ανθρώπινων υποθέσεων, πράγματι ο καπιταλισμός έχει φτάσει στα όριά του, υπό την έννοια ότι ένα σύστημα δεν μπορεί να επεκτείνεται συνεχώς και επ’ αόριστον. Από τη γέννησή του ο καπιταλισμός συνδέθηκε με την βιομηχανική ανάπτυξη και την παραγωγή υλικών αγαθών και την κατανάλωση. Αυτό έχει ως συνέπεια τη συνεχή διεύρυνση του συστήματος αναγκών του ανθρώπου και την επέκταση της κατανάλωσης με κάθε τρόπο. Με άλλα λόγια, ο καπιταλισμός και η ελεύθερη οικονομία της αγοράς, που είναι ο μοχλός κίνησης του συστήματος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την παραγωγή και την κατανάλωση υλικών αγαθών και υπηρεσιών. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο αναφοράς το χρηματοπιστωτικό σύστημα (τράπεζες, χρηματιστήρια κτλ.) έχουν αναπτύξει δραστηριότητες προς την κατεύθυνση της «εξυπηρέτησης» των πελατών, κυρίως μέσω δανεισμού και άλλων συναφών συναλλαγματικών πράξεων. Έτσι, το χρήμα και η κερδοφορία στην εποχή μας αναδείχτηκαν σε μια νέα θεότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι κατά τα τελευταία χρόνια η ελληνική κοινωνία, παρά την οικονομική ύφεση, καταναλώνει όλο και περισσότερο σε σχέση με τους άλλους ευρωπαϊκούς λαούς. Τα λεγόμενα σκάνδαλα και η διαφθορά είναι εκδηλώσεις αυτού του συστήματος, το οποίο πάσχει από αδιαφάνεια των θεσμών και την διαπλοκή της πολιτικής με την οικονομική εξουσία». 

Και η σχέση πολιτικής και οικονομικής εξουσίας; Πώς αυτή διαμορφώνεται;

«Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο αναφοράς η πολιτική εξουσία (η κυβέρνηση με τους πολιτικούς θεσμούς) συνδέεται άμεσα με την οικονομική εξουσία, υπό την έννοια ότι η κυβέρνηση με τα νομοθετήματα και τις αποφάσεις που παίρνει, δίνει το στίγμα προς τα πού θα κινηθεί η οικονομία. Επιπλέον, η φιλελεύθερη οικονομία της αγοράς διαμορφώνει ένα ελεύθερο πεδίο ανταγωνισμών, μέσα στο οποίο οι άνθρωποι συνωστίζονται και ανταγωνίζονται για τα δικά τους συμφέροντα. Έτσι, ο ατομικισμός μπαίνει πάνω από την κοινωνική αλληλεγγύη. Στο βαθμό, λοιπόν, που οι δημοκρατικοί θεσμοί κοινωνικού ελέγχου υποχωρούν ή αλλοιώνονται, ευδοκιμούν συχνά οικονομικά κυκλώματα, τα οποία λυμαίνονται την αγορά και εκμεταλλεύονται τους πολίτες-καταναλωτές, οι οποίοι είναι πλέον απροστάτευτοι. Οι πολιτικοί μας αποτελούν μέρος όλου αυτού του συστήματος πολιτικής και οικονομικής διαχείρισης των ανθρώπινων υποθέσεων και άλλοτε είτε καλύπτουν τα οικονομικά κυκλώματα, είτε αδυνατούν να τα αντιμετωπίσουν, φοβούμενοι εκάστοτε το πολιτικό κόστος. Με κάποια έννοια, και μέσα σ΄ αυτές τις συνθήκες διαπλοκής, το πολιτικό σύστημα βρίσκεται σε ομηρία μπροστά στο οικονομικό σύστημα, το οποίο ελέγχει και χειραγωγεί την πολιτική εξουσία. Φαύλος κύκλος δηλαδή». 

Στη ζωή μας εδώ και αρκετά χρόνια έχουν μπει οι δημοσκοπήσεις. Ειδικά το τελευταίο χρονικό διάστημα αυτές σε μόνιμη βάση αποτυπώνουν τις διαθέσεις του εκλογικού σώματος. Πώς το σχολιάζετε αυτό;

«Αναφορικά με το ζήτημα των δημοσκοπήσεων το όλο πρόβλημα μπορεί να κατανοηθεί και να ερμηνευτεί μέσα στο ίδιο πληθωριστικό καταναλωτικό μοντέλο της εποχής μας. Οι άνθρωποι “καταναλώνουν” τις δημοσκοπήσεις όπως καταναλώνουν κάθε προσφερόμενο καταναλωτικό αγαθό και υπηρεσία. Η ηλεκτρονική εποχή μέσα στην οποία ζούμε διευκολύνει και ευνοεί αυτές τις τεχνικές. Είναι προφανές ότι οι δημοσκοπήσεις αποτυπώνουν τις τάσεις της κοινής γνώμης σε δεδομένες ιστορικές στιγμές και κυρίως όταν συμβαίνουν σημαντικά πολιτικά γεγονότα. Όταν όμως αυτές εμφανίζονται δυο- τρεις φορές την εβδομάδα, τότε υπάρχουν βάσιμες υπόνοιες ότι αυτές γίνονται καθ΄ υπαγόρευση, προκειμένου να χειραγωγήσουν και να κατευθύνουν την κοινή γνώμη. Οι δημοσκοπήσεις, επαναλαμβάνω, πρέπει να γίνονται στη σωστή χρονική στιγμή και με τη σωστή επιστημονική μέθοδο. Διαφορετικά αμφισβητείται σοβαρά η όλη αξιοπιστία τους και υπάρχει κίνδυνος να καταντήσουν όπως το εβδομαδιαίο ωροσκόπιο της αστρολογίας. Άλλωστε ,οι γνώμες των ανθρώπων παραμένουν αρκετά σταθερές και δεν αλλάζουν από μέρα σε μέρα. Ούτε έχει κανένα νόημα να ρωτάς κάθε εβδομάδα χίλιους ανθρώπους ποιος είναι καταλληλότερος για πρωθυπουργός». 

Ποιο αποτελεί για σας το βασικό ζήτημα σε μια κοινωνία;

«Το βασικό ζήτημα σε μια κοινωνία είναι η μόρφωση και η παιδεία του λαού. Λαός απαίδευτος είναι πολύ πιο εύκολο να χειραγωγηθεί και να εξαπατηθεί από τους επιτήδειους. Δεν μπορεί να υπάρχει πρόοδος (με την έννοια της βελτίωσης της ποιότητας της ζωής των ανθρώπων) χωρίς τη μόρφωση και την παιδεία του λαού. Το δεύτερο ζήτημα, που συναρτάται με το πρώτο, είναι η αποδοχή ενός συστήματος αξιών και κανόνων, που θα διέπει τις ανθρώπινες σχέσεις και θα καθορίζει τι είναι σημαντικό για τον άνθρωπο και τι είναι επιζήμιο. Δυστυχώς, όμως, το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν έχει τέτοιους προσανατολισμούς, γιατί σύρεται από την ιδεολογία του ανταγωνισμού και της πρωτοκαθεδρίας της γνώσης. Γι’ αυτό και δεν είναι σε θέση να προτείνει στους μαθητές ένα ηθικο-ανθρωπολογικό παράδειγμα ζωής, συμβατό με την ανθρώπινη φύση. Ισχυρίζομαι, λοιπόν, ότι πίσω από την οικονομική κρίση υπάρχει πάνω από όλα μία κρίση των αξιών του πολιτισμού μας». 

Και η ηλεκτρονική μας εποχή τι παράγει;

«Η ηλεκτρονική εποχή μας δεν παράγει ούτε πολιτισμό ούτε αξίες. Δεν είναι δυνατόν να ζει κανείς μόνο για να καταναλώνει και μάλιστα απεριόριστα. Στο βαθμό που ευτελίζονται οι κοινωνικοί θεσμοί αλληλεγγύης και ελέγχου, ευτελίζεται όλο και περισσότερο η αξία της ανθρώπινης ζωής. Κάποιος σκοτώνει αδίστακτα για 50 Ευρώ. Κάποιος άλλος, χάριν μιας φανατικής ιδεολογίας, ανατινάζεται ζωσμένος με εκρηκτικά και οδηγεί στο θάνατο αδιακρίτως όποιον βρεθεί τυχαία κοντά του. Αλλά η μεγαλύτερη απειλή προέρχεται σήμερα από την οικολογική καταστροφή του πλανήτη. Μέσα σε έναν “πολιτισμό” των σιδερικών και των αποβλήτων, οι άνθρωποι δεν είναι ικανοί να διαχειριστούν ούτε τα σκουπίδια τους. Γενικώς, αυτό το σύστημα της υπερκατανάλωσης είτε καπιταλιστικό ονομάζεται είτε κατ΄ εφημισμό σοσιαλιστικό δεν παράγει πολιτισμό και αξίες, Παράγει μόνον επιθετικότητα, βία και αρπαχτικά. Συμπερασματικά, δεν έχουμε άλλη επιλογή παρά να αποφασίσουμε για ένα άλλο μοντέλο διαχείρισης των ανθρώπινων υποθέσεων, προσανατολισμένο στις αρχές και στις αξίες της ελευθερίας, της ειρήνης και της κοινωνικής αλληλεγγύης, συμβατό με την ανθρώπινη φύση και το φυσικό περιβάλλον». 

Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη

Εφημερίδα  Ελευθεροτυπία