Όσο γελάμε τίποτα δε χάθηκε

Σήμερα, εκτιμάται κυρίως για τις ευεργετικές του συνέπειες στον οργανισμό. Το γέλιο, λένε οι γιατροί (πεποίθηση που κρατάει από τον Ιπποκράτη), χαρίζει ζωή. Ενισχύει το αμυντικό σύστημα – με ένα ξέσπασμα γέλιου, το σώμα απελευθερώνει αντισώματα σε μύτη και αναπνευστικό σύστημα, που μας προφυλάσσουν από ιούς και μικρόβια, και προκαλεί συγκέντρωση λευκών αιμοσφαιρίων που καταπολεμούν τις λοιμώξεις. Επιφέρει διαστολή των αιμοφόρων αγγείων, αποτρέποντας εμφράγματα και μειώνοντας τις πιθανότητες νέων· κατεβάζει την πίεση· αυξάνει τη χωρητικότητα των πνευμόνων απομακρύνοντας μια κρίση άσθματος, αλλά και την παραγωγή ενδορφινών, των ουσιών που μας φτιάχνουν τη διάθεση και καταπραϋνουν τον πόνο.

Έτσι, παντός τύπου αεριτζήδες άρπαξαν την ευκαιρία και έκαναν την πρόκληση γέλιου επιχείρηση. Χιλιάδες είναι πλέον ανά την υφήλιο οι λέσχες γέλιου, κλαμπ όπου καταφεύγουν της γης οι αγχωμένοι για να γελάσουν – με το αζημίωτο βέβαια. Πέρα από την εμπορευματοποίηση τής πιο φευγαλέας, τής πιο εύθραυστης έκφρασης των συναισθημάτων μας, αυτό δείχνει την τραγική εξασθένηση των «φυσικών» αντανακλαστικών της κοινωνίας (γέλιο), απέναντι στη θλίψη, στον πόνο, στην ανέχεια, στην αδικία. Δείχνει μια μαζική αποχαύνωση, σύγχυση, νοσηρότητα. Δεν μπορούμε πλέον να γελάσουμε μόνοι μας (ακόμη και το, από τη φύση του, ανατρεπτικό και εξυγιαντικό γέλιο έχει μεταμορφωθεί σε έναν ανώδυνο μαζικό «σπασμό» μπρος στις τηλεοπτικές ιλαροτραγωδίες) και καταφεύγουμε στους ειδικούς!

Ίσως γιατί κατανοούμε όλο και λιγότερο τις βαθύτερες αξίες του. Το γέλιο, πέρα από γιατρικό του σώματος, κυρίως είναι γιατρικό του νου και της ψυχής. Είναι όπλο, εργαλείο.

Το αστείο είναι ένα είδος διανοητικής ανακάλυψης, το αναπάντεχο πέρασμα στην άλλη όχθη, η αιφνίδια έξοδος από το διανοητικό μονοπάτι (κατά τον Αριστοτέλη, το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της κωμικότητας είναι ακριβώς η αντιφατικότητα, η ανακολουθία, η αμφισημία), που οξύνει το πνεύμα, διευρύνει τις αισθήσεις, αμβλύνει τα πάθη και τις εντάσεις της καθημερινότητας, «μειώνει» το κακό.

Το πιο κοινό εύκολο γέλιο είναι το γέλιο με τα αβλαβή λάθη, τα ανώδυνα παθήματα ή τις μικροατυχίες των άλλων. Εκείνο που πηγάζει από ένα αυτάρεσκο αίσθημα ανωτερότητας (Πλάτωνας) μπρος στη γελοιοποίηση του άλλου (Αριστοτέλης), από μια αθώα χαιρεκακία (Νίτσε). Όμως, το πιο λυτρωτικό γέλιο είναι αυτό που πηγάζει από την ανάγκη να κάνουμε τα τραγικά κωμικά ώστε να είναι πιο υποφερτά, να ελαφρώσουμε τις πένθιμες καταστάσεις από το βάρος της θλίψης, να αντισταθούμε στην εξουσία – το γέλιο είναι το τελευταίο καταφύγιο του καταπιεσμένου πολίτη.

Με το αστείο μπορούμε να είμαστε χοντοκομμένοι ατιμωρητί, δηλαδή μπορούμε να εκφράσουμε την αντίθεσή μας σε κάποιον χωρίς τις δυσκολίες που έχει μια ευθεία αντιπαράθεση (Φρόιντ). Αλλά μπορούμε και να ξεσκεπάσουμε την ανοησία, να καυτηριάσουμε το κακό. Το γέλιο μάς βοηθάει να σταθούμε στο ύψος μας (ο Σοπέν έλεγε ότι όποιος δεν γελάει ποτέ δεν είναι σοβαρό άτομο), και να κατανοήσουμε τον κόσμο μας (κατά τον Γκόμπροβιτς το αστείο δίνει από τις εγκυρότερες απαντήσεις του τι ακριβώς συμβαίνει γύρω μας).

Σήμερα, περισσεύει το ανώδυνο τηλεοπτικό γέλιο με ό,τι σκανδαλίζει το κοινό αίσθημα και λείπει το απελευθερωτικό πολιτικό γέλιο – το γέλιο της ειλικρίνειας μέσα στο βούρκο της υποκρισίας.

Tασούλα   Kαραϊσκάκη

Εφημερίδα   Καθημερινή