Γελωτοθεραπεία

ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ, όπου μας δέρνουν τόσα δεινά και φοβερά, σε μια εποχή όπου όλοι οι κάτοικοι της επικράτειας αναζητούν καταφυγή κι ελπίδα στο Χρηματιστήριο, είναι παρήγορο ότι υπάρχουν μερικοί που πασχίζουν να προσφέρουν στους πολλαπλά αγχωμένους κάποιο βάλσαμο, όχι με ψυχοφάρμακα και τα παρόμοια, αλλά με το πιο ανέξοδο και άβλαβο φάρμακο :  το γέλιο.

Βέβαια, έχουμε, από καιρό, λαμπρούς σκιτσογράφους και γελοιογράφους, που φροντίζουν για «την καθ' ημέραν (γελωτο)θεραπείαν του πνεύματός» μας. Βέβαια, έχουμε, προικισμένους κωμικούς και χαρίεσσες παραστάσεις, που «δροσίζουν» τους φιλοθεάμονες. Να 'ναι καλά όλοι τους!

Τώρα, όμως, μαθαίνουμε πως αυτή η «ιαματική» πήρε επιστημονικές διαστάσεις. Και πως, πλάι στα τόσα θεραπευτήριά μας, υπάρχει και «Κλινική γέλιου». Που λειτουργεί, μάλιστα, εδώ και δυο χρόνια στο άστυ μας1.

Ποιες είναι οι μέθοδοί της; Απ' ό,τι διαβάζω, δεν καλεί δημοφιλείς κωμικούς για να φαιδρύνουν τους «ασθενείς» της (άλλωστε, αυτούς μπορούν να τους δουν στο θέατρο και στην οθόνη, μικράν τε και μεγάλην). Αλλά εφαρμόζει ασκήσεις χαλάρωσης και πρακτικές που «ανασυντάσσουν σώμα, νου και συναίσθημα».

Δεν θα μπω σε λεπτομέρειες ­ που αγνοώ. Θα σταθώ, μόνο στην ιδέα: Το γέλιο, η ευφορία, η ευεξία αποτελούν σπουδαίο όπλο για την καταπολέμηση του άγχους, της κατάθλιψης, της μελαγχολίας, που μας προκαλούν τα τόσα προβλήματα του καθημερινού βίου, προπάντων στις αβίωτες μεγαλουπόλεις.

«Ταράσσει τους ανθρώπους ου τα πράγματα αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα»: «Τους ανθρώπους δεν τους ταράζουν τα πράγματα, αλλά οι κρίσεις για τα πράγματα», έγραφε ο Επίκτητος, που συνέχιζε: «Για παράδειγμα, ο θάνατος δεν είναι τίποτα φοβερό, γιατί και στο Σωκράτη θα φαινόταν έτσι. Αλλά η κρίση για το θάνατο πως είναι κάτι φοβερό, αυτό είναι το φοβερό. Όταν λοιπόν εμποδιζόμαστε ή ταραζόμαστε ή λυπούμαστε, ποτέ να μην κατηγορούμε άλλον, αλλά τους εαυτούς μας, δηλαδή τις κρίσεις μας»2. Αυτός ο αφορισμός του μεγάλου Στωικού αποτελεί τη βασική αρχή, που προσπαθεί να κάνει πράξη η «Κλινική». Μ' άλλα λόγια: να ασκήσει τους «θαμώνες» της πώς να βλέπουν τις δοκιμασίες που περνάνε (περνάμε) λιγότερο «ταραγμένοι», περισσότερο γελαστοί ­ οπότε και οι δοκιμασίες μικραίνουν και η αντοχή μας δυναμώνει. Το παν είναι τα «δόγματα», οι κρίσεις μας, η οπτική μας...

ΚΙ ΕΧΕΙ δίκιο να επικαλείται ένα φιλόσοφο της αρχαίας Ελλάδας. Επειδή η αρχαιοελληνική μυθολογία/θρησκεία ήταν η μόνη ­ αν δεν κάνω λάθος ­ που αρνιόταν τη συνοφρύωση και την αγριότητα ενός ή πολλών θεών-σκιάχτρων, κι έπλαθε τους «αθανάτους» της ανθρώπινους και φιλόγελους.

Άλλωστε, η λέξη «γελῶ - γέλως» σήμαινε αρχικά «λάμπω». Και οι ολύμπιοι έλαμπαν και σ' αυτό. Ο παλαιότερος «ρεπόρτερ», ο Όμηρος, ιστορεί πως έσκασαν οι θεοί στα γέλια, όταν ο Δίας πέταξε απ' τον Όλυμπο στη γη τον γιο του Ήφαιστο και τον άφησε κουτσό ­ επειδή σ' έναν καυγά Δία-Ήρας, ο «μικρός» είχε πάρει το μέρος της μητέρας του. Και (κατά τον Όμηρο πάντα), οι θεοί ξεκαρδίστηκαν πάλι στα γέλια, όταν ο Ήφαιστος έπιασε στα ερωτικά πράσα τη γυναίκα του Αφροδίτη με τον αρχιπαλικαρά  Άρη, αφού πρώτα τους τύλιξε με αόρατο δίχτυ και κάλεσε τους άλλους θεούς να τους καμαρώσουν. Και τη μια και την άλλη φορά, «άσβεστο γέλιο ξέσπασε στους μακάριους» ­ απ' όπου και η έκφραση «ομηρικό γέλιο»3... Και αιώνες αργότερα, ο Λα Φονταίν, θα βεβαιώσει πως «το γέλιο είναι η απόλαυση των θεών»4...

ΑΛΛΑ δεν ήταν μόνο οι αργόσχολοι του Ολύμπου και οι παραμυθάδες-ποιητές που επαινούσαν το γέλιο. Ακόμα και οι σοφότεροι και σοβαρότεροι το τιμούσαν: «Ζωή χωρίς γιορτή ­ γέλιο ­ είναι δρόμος μακρύς χωρίς ανάπαυλα», έλεγε ο Δημόκριτος («Βίος ανεόρταστος μακρή οδός απανδόκευτος»5). Και ο πάνσοφος Αριστοτέλης: «Αναγκαστικά, είναι ευχάριστα όσα προκαλούν γέλιο» («Ανάγκη και τα γελοία ηδέα είναι» 6)...

Ούτε και οι νεότεροι συνάδελφοί τους υστέρησαν σε γελωτοεγκώμια: «Η Χαρά ποτέ δεν είναι άμεσα κακή αλλά καλή· η Λύπη, αντίθετα, είναι άμεσα κακή», έγραφε ο πολύς Σπινόζα7. Ο γάλλος ηθολόγος Chamfort θα προειδοποιήσει: «Η πιο χαμένη απ' όλες τις μέρες μας είναι εκείνη όπου δεν έχουμε γελάσει»8. Και ο Νίτσε θα επαυξήσει: «Και χαμένη να λογαριάζουμε τη μέρα όπου δεν χορέψαμε ούτε μια φορά! Και ψεύτικη ας ονομάσουμε την αλήθεια που δεν κλείνει μέσα της ούτε ένα γέλιο!»9. Ακόμα και ο φιλόσοφος της απαισιοδοξίας, ο Σοπενάουερ, θα ενδώσει στο γέλιο: «Η ευθυμία αποτελεί άμεσο κέρδος. Είναι το μετρητό χρήμα της ευτυχίας. Τα άλλα δεν είναι παρά τραπεζικές επιταγές»10.

Σας φαίνεται παράξενη αυτή η γελωτοφιλία ακόμα και των πιο αυστηρών σοφών; Ο Σανταγιάνα την εξηγεί: «Δεν υπάρχει αντίθεση ανάμεσα στον φιλόσοφο που γελάει και στον φιλόσοφο που θρηνεί: τα ίδια πράγματα που κάνουν τον ένα να γελάει, κάνουν τον άλλον να κλαίει»11. Τα «δόγματα» του Επίκτητου, πάλι...

ΟΜΩΣ, το γέλιο δεν «χαλαρώνει» μόνο. Αλλά και «διδάσκει», με τον πιο ευχάριστο τρόπο. Και «διορθώνει».

Στο τελευταίο του έργο, ο Πλάτων γράφει: «Χωρίς να μάθεις τα γελοία, δεν μπορείς να μάθεις τα σοβαρά» («Ἄνευ γελοίων τά  σπουδαῖα μαθεῖν οὐ δυνατόν»12). Ο Οράτιος συμβουλεύει: «Γελώντας να λες την αλήθεια»13. Και ο Τζωρτζ Μπέρναρ Σω προσυπογράφει: «Όταν κάτι είναι αστείο, αναζήτησε μιαν αλήθεια κρυμμένη πίσω του»14.

Παλαιοί και νέοι συνάδελφοι του ιρλανδού σαρκαστή τονίζουν ολοένα τη σπουδαιότητα της Κωμωδίας που, με το γέλιο, «θεραπεύει» όχι μόνο τον ανθρώπινο οργανισμό και ψυχισμό, αλλά και τα ήθη ανθρώπων και πολιτείας. Ο Αριστοφάνης έταζε στους ακροατές του πως «για το δίκιο θα καλαμπουρίζει» («... κωμωδήσει τα δίκαια»15). Ο Λουκιανός και ο σοφιστής του Ε' μ.Χ. αιώνα Χορίκιος επιμένουν πως οι μίμοι και οι ορχηστές-παντόμιμοι «και τη ζωή μας ως πολιτών πολλές φορές καλυτερεύουν όχι λίγο, με το να σωφρονίζουν τους άρχοντες στην κατάλληλη στιγμή με σκώμματα16. Αιώνες μετά, ο Μολιέρος θα ορίσει πως «αποστολή της κωμωδίας είναι να διορθώνει τα ελαττώματα των ανθρώπων, διασκεδάζοντάς τους... Αποτελεί μεγάλο πλήγμα για τα ελαττώματα να τα εκθέτεις στους καγχασμούς του κόσμου»17. Αμφιβολίες, όμως, γι' αυτό είχε ο γεννήτωρ του Γκάλλιβερ, ο Σουίφτ: «Η σάτιρα είναι ένα είδος καθρέφτη, όπου όσοι τον κρατούν ανακαλύπτουν τα πρόσωπα όλων των άλλων εκτός απ' το δικό τους»18. Αλλά ο τρομερός Νίτσε διαφωνούσε: «Δεν σκοτώνουμε με την οργή, αλλά με το γέλιο»19. Πιο ήπιος και πιο «φιλάνθρωπος» ο δικός μας Εμμ. Ροΐδης δικαιολογούσε έτσι τη σάτιρά του: «Η προς τον πλησίον αγάπη αναγκάζει ημάς πολλάκις να εμπαίζωμεν τας αδυναμίας του, ίνα τας καταστήσωμεν μισητάς και φευκτέας»20. Κι ας καταλήξουμε στον Ανρί Μπεργκσόν, που έγραφε στο «κλασικό» βιβλίο του Το γέλιο: «Το γέλιο τιμωρεί μερικά ελαττώματα, όπως περίπου η αρρώστια τιμωρεί μερικές υπερβολές».

ΩΡΑΙΑ όλα αυτά στο χαρτί ­ θα πείτε ­ αλλά πώς να γελάει κανείς όταν η καθημερινότητα είναι τόσο κακοτράχαλη;

Κι εδώ θ' απαντήσει το «χαρτί»: «Κάλλιο για γέλια παρά για κλάματα να γράφω, / αφού το γέλιο είναι γνώρισμα του ανθρώπου μόνο», έλεγε «στον αναγνώστη» του ο Ραμπελαί21. Αφού, λοιπόν, το έχουμε στο αίμα μας ­ και κατ' αποκλειστικότητα, μάλιστα ­ γιατί να μην αξιοποιούμε, σαν χρηματιστηριακή μετοχή, το καλύτερο προληπτικό αντίδοτο; Και το γρηγορότερο; «Βιάζομαι να γελάσω με όλα, από φόβο μην είμαι αναγκασμένος να κλάψω», λέει ο προνοητικός Φίγκαρο του Μπωμαρσαί22, που θα τον μιμηθεί ο Μπάυρον: «Και γελάω με όλα τα θνητά, μόνο για να μην κλάψω»23.

Έτσι που πάει η ανθρωπότητα, ίσως να μην έχει άδικο ο Λα Μπρυγέρ: «Πρέπει να γελάμε πριν είμαστε ευτυχισμένοι, από φόβο μην πεθάνουμε χωρίς να έχουμε γελάσει»24. Όποιος προφτάσει, λοιπόν...

Μάριος  Πλωρίτης

Εφημερίδα  το  Βήμα      30/01/2000

­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

1. «Καθημερινή», 22.1.99. Ρεπορτάζ Ελ. Καρανάση. - 2. Εγχειρίδιον, 5. Μετάφρ. Ι. Χριστοδούλου, Ζήτρος, 1997. - 3. Ιλιάς, Α, 599 και Οδύσσεια, θ, 326. Μετάφρ. Δ. Μαρωνίτη, Καστανιώτης. - 4. Μύθοι, ΧΙΙ, 12. - 5. Αποσπ. 230. - 6. Ρητορική, 1371β, 35. - 7. Ηθική, Περί δουλείας. - 8. Αξιώματα. - 9. Τάδε έφη Ζαρατούστρας, Γ', 23. - 10. Αφορισμοί για τη σοφία της ζωής. - 11. Πρόσωπα και τόποι. - 12. Νόμοι, 816α, 5. - 13. Σάτιρες, Ι, 1.24. - 14. Στα χρόνια του Μαθουσάλα. - 15. Αχαρνής, 655. Μετάφρ. Λ. Ζενάκου, Ετ. Σπουδών, 1979. - 16. Χορίκιου, Συνηγορία μίμων, μετάφρ. Ι. Στεφανή, Παρατηρητής, 1986. - 17. Πρόλογος Ταρτούφου. - 18. Μάχη των βιβλίων, Πρόλογος. - 19. Ζαρατούστρας, Α. - 20. Απάντησις εις την Ι. Σύνοδον. - 21. Γαργαντούας. Μετάφρ. Φ. Δρακονταειδή. - 22. Ο κουρέας της Σεβίλλης, Πρ. Α', σκ. 2. - 23. Δον Ζουάν, 4,4. - 24. Χαρακτήρες, 63.