Αναζητώντας τη μαγεία της διδασκαλίας

Το σχολείο μορφώνει νέους ανθρώπους. Με άλλες λέξεις, το σχολείο μετασχηματίζει και διαμορφώνει χαρακτήρες και αντιλήψεις και επιδρά ριζικά στη διαδικασία της σκέψης του νέου ανθρώπου και στην απόκτηση γνώσης.

Κάθε απάντηση στο ερώτημα του τίτλου κατ' αρχάς οφείλει να ορίσει τον κύριο στόχο του σχολείου. Και μολονότι αντιληπτοί, επί μέρους, στόχοι είναι η προετοιμασία των νέων για ανώτερες σπουδές ή/και η αφομοίωση από τα παιδιά αρχικών επαγγελματικών δεξιοτήτων, ο κύριος στόχος, κατά τη γνώμη μου, είναι η γόνιμη εξέλιξη του μυαλού και της προσωπικότητας του νέου ώστε να μπορεί να υπάρξει αργότερα ως ισότιμος πολίτης της κοινωνίας που έρχεται και ως ισότιμος διαμορφωτής της.

Αυτός ο ορισμός του βασικού στόχου του σχολείου δεν είναι ανεξάρτητος από το επίπεδο ανάπτυξης της χώρας στην οποία ανήκει, και συναρτάται επίσης με τη φύση του κοινωνικού - πολιτικού οικοδομήματος και των οικονομικών σχέσεων που προσδιορίζουν τη συγκεκριμένη μορφή της κοινωνίας. Αυτά όμως παραμένουν αφετηρία, διότι καμία δημοκρατική κοινωνία σε εξέλιξη δεν μπορεί να αρνηθεί τη δυνατότητα αλλαγής της στο μέλλον, προς το καλύτερο. Όσο λοιπόν και αν το σχολείο αντανακλά αφετηριακά τις κοινωνικοπολιτικές δομές, στις οποίες γεννιέται ο νέος άνθρωπος, εν τούτοις προετοιμάζει και κυοφορεί το μέλλον. Αυτό συμβαίνει έτσι κι αλλιώς, όχι μόνο λόγω επιτελικού σχεδιασμού αλλά και de facto, επειδή η μόρφωση ανοίγει ορίζοντες στον νου και συνοδεύεται από την επανεξέταση, τον συλλογισμό, την αμφισβήτηση.

Οι ιδιαιτερότητες της παγκοσμιοποίησης

Η σημερινή Ελλάδα, μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πάντα συγκριτικά με το τι υπάρχει στον πλανήτη μας, είναι μια σύγχρονη, δημοκρατική κοινωνία με ικανοποιητικό επίπεδο ανάπτυξης και ισχυρή οικονομία και με εντυπωσιακά γρήγορους ρυθμούς βελτίωσης. Χωρίς κατά βάση να έχει αναιρεθεί ο κεφαλαιοκρατικός χαρακτήρας των οικονομικών σχέσεων και η κύρια αντίθεση κεφαλαίου - εργασίας, ωστόσο τόσο οι σύγχρονες επιστημονικές ραγδαίες εξελίξεις (κύρια στους τομείς της Πληροφορίας και της Ιατρικής) όσο και το βάθεμα και η διαρκής εκλέπτυνση της έννοιας της δημοκρατίας σε πολλούς τομείς της κοινωνικής ζωής, επηρεάζουν κατά πολύ τη μορφή και την ένταση της εκδήλωσης της κύριας αντίθεσης. Το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης (τουλάχιστον σε επίπεδο πληροφόρησης) και της κατανόησης των Ιδιαιτεροτήτων μας από την άλλη πλευρά, συνθέτουν συνολικά, μαζί με τα προηγούμενα, μια μορφή κοινωνίας με αυξανόμενη πολυπλοκότητα αλληλεπιδράσεων. Η πολυπλοκότητα αυτή αναμένεται να ενταθεί, χάρη στους βασικούς σήμερα καταλύτες των ραγδαίων τεχνολογικών ανακαλύψεων, έτσι που να δικαιολογείται σημασιολογικά ο όρος Κοινωνία της Πληροφορίας (και της Βιοτεχνολογίας) όσον αφορά τους βασικούς συντελεστές διαμόρφωσης της νέας πραγματικότητας.

Αυτή η νέα πραγματικότητα, ιδίως στον κόσμο της γνώσης, είναι σύνθετη και περίπλοκη. Το Διαδίκτυο την επεκτείνει άμεσα σε έναν ιδεατό κόσμο, οδηγεί σε συνύπαρξη και αλληλεπίδραση με ψηφιακές οντότητες και έννοιες και ούτως ή άλλως προκαλεί τα νέα μυαλά να ενταχθούν και να δημιουργήσουν σε αυτήν τη διευρυμένη πραγματικότητα.

Ποιο είναι το ζητούμενο

Εφόσον λοιπόν είμαστε σε περίοδο δυναμικών αλλαγών, όσον αφορά την ίδια την πραγματικότητα και την αντίληψή της, άρα το σχολείο πρέπει να αλλάξει.

Ένα από τα βασικά ζητούμενα για το μέλλον είναι να μπορεί ο νέος πολίτης να προσδιορίζει υπό ποιες προϋποθέσεις μια κατάφαση είναι αληθινή. Αντί για τις παλαιές αρχές της μονολιθικότητας της σκέψης, σήμερα και αύριο όλο και περισσότερο χρειάζεται η ικανότητα για αμφισβήτηση των απόλυτων, για διερεύνηση και ακριβή προσδιορισμό των συνθηκών και περιορισμών που καθορίζουν πεδία εφαρμογής αρχών και πράξεων, καθώς και των βασικών συντελεστών για νέες συνθέσεις. Αυτά ενισχύονται από την ύπαρξη ενός παράλληλου κόσμου κατανεμημένης και συσσωρευμένης, κατά τόπους, πληροφορίας υπό τη μορφή ψηφιακών δεδομένων. Ο όγκος των δεδομένων αυτών αυξάνεται με εκρηκτικούς ρυθμούς και η προσπέλασή τους είναι εύκολη, αρκεί κανείς να γνωρίζει πώς να ψάξει και να έχει τα βασικά μέσα.

Άρα ένα πρώτο συμπέρασμα είναι ότι το σχολείο πρέπει να παρέχει ισότιμα τη δυνατότητα (και τη δεξιότητα) της άμεσης προσπέλασης στην παγκόσμια Πληροφορία, για όλους τους νέους ανθρώπους. Αυτό όμως δεν αρκεί. Τα δεδομένα αυτά, για να πιάσουν τόπο, χρειάζεται να μετατρέπονται σε συνειδητή πληροφόρηση και μετά σε γνώση, για να τροφοδοτήσουν συλλογισμούς.

Συνεπώς, το δεύτερο αλλά πιο ουσιαστικό ζητούμενο είναι να ενισχύει το σχολείο την ευφυΐα, τη δυνατότητα κατανόησης ιδεών και μεθόδων, την ικανότητα διερεύνησης και επιλογής, έτσι ώστε η χαοτική εμφάνιση των παγκόσμιων δεδομένων να μετατρέπεται σε κάτι που έχει νόημα.

Έτσι, η πολυπλοκότητα δεδομένων και αλληλεπιδράσεων, αντί να φαίνεται σαν χαοτικός ωκεανός, μπορεί να φανεί σαν πλούσιο, πολύχρωμο περσικό χαλί. Ανάμεσα στις ίνες του να μπορεί το νέο μυαλό να δει εκείνα τα πολύτιμα πετράδια που θα του επιτρέψουν, μαζί με άλλα μυαλά, να συνθέσει τα δικά του κοσμήματα.

Ο ρόλος της διαρκούς ενημέρωσης

Προτείνω λοιπόν έμφαση στις θετικές επιστήμες και έμφαση στη διαρκή ενημέρωση. Όχι όμως στην παπαγαλία τεχνικών που αύριο θα είναι ιστορικά στοιχεία, αλλά στην ενίσχυση της ικανότητας για σύνθεση, για κατανόηση νέων μεθόδων, για εύρεση δρόμων που οδηγούν στο ζητούμενο. Προτείνω την ενίσχυση της διδασκαλίας της αλγοριθμικής σκέψης, της κατανόησης για την αξία επιλογής των βημάτων (από όσα είναι κάθε φορά επιτρεπτά) για το πλησίασμα του συμπεράσματος. Προτείνω τον εκσυγχρονισμό της διδασκαλίας των Μαθηματικών και της Πληροφορικής, με έμφαση στην κατανόηση της πολυπλοκότητας, στη συστημική σκέψη, στην ανίχνευση διακριτών δομών και συνδυασμών, στον εντοπισμό κλειδιών. Προτείνω έμφαση στη διδασκαλία της σύγχρονης Φυσικής και των σχετικών με αυτήν επιστημών, με έμφαση στις νεότατες θεωρίες και ανακαλύψεις, ώστε να αποκτούν οι νέοι μας θεμελιώδεις, αλλά όχι ιστορικές μόνο, γνώσεις για τον κόσμο που τους περιβάλλει.

Η σύνθεση των κατευθύνσεων

Αυτές οι προσανατολισμένες επιλογές χάνουν το νόημά τους αν δεν συνοδεύονται από την κατανόηση της αλληλεπίδρασης όλων των επιστημών, αλλά και από την κατανόηση της ποικιλίας και της δύναμης της έκφρασης και της διατύπωσης ιδεών. Άρα, είναι σημαντική και η ενίσχυση κατευθύνσεων σχετικών με τη φυσική γλώσσα, τη Φιλοσοφία, την έκφραση, την Ιστορία (για την κατανόηση του παρελθόντος), την Ψυχολογία.

Συμπερασματικά, αυτά οδηγούν σε μια νέα, πολυμορφική σύνθεση διαφόρων κατευθύνσεων, με στόχο τη διεύρυνση της αντίληψης των φαινομένων και τη δυνατότητα για δημιουργία.

Αυτή όμως η διαπίστωση οδηγεί και σε ριζική αναθεώρηση των απόψεων για τη διδασκαλία (και τους συντελεστές της ­ δάσκαλους και καθηγητές). Το πιο σημαντικό εδώ είναι η δημιουργία μηχανισμών και κινήτρων διαρκούς ενημέρωσής τους για τα σύγχρονα τεχνικά μέσα, το Διαδίκτυο, τις προόδους της Επιστήμης, το πώς να ψάχνουν, να αξιολογούν και να βρίσκουν οι ίδιοι. Αν η κοινωνία μας θέλει να ανταποκριθεί το σχολείο στην πρόκληση της νέας πραγματικότητας, θα χρειαστεί να επενδύσει στην αναβάθμιση των διδασκάλων.

Για να πετύχουν όλα αυτά, το σχολείο χρειάζεται να γίνει ελκυστικό για τους νέους. Να το ξαναγαπήσουν γιατί συνδέεται με τα πρώτα όνειρά τους και την ωραιότερη φάση της ζωής τους. Εδώ χρειάζεται και η ενίσχυση κάποιου νέου συμβολισμού και κάποιων ελκυστικών μορφών παροχής της νέας Παιδείας. Με απλά λόγια, κάτι σαν τον μαγικό κόσμο του σχολείου του Χάρι Πότερ, όπου η χαρισματική συγγραφέας Τ. Κ. Ρόουλινγκ με μια φοβερά δυνατή μεταφορά δείχνει πως ακόμα και τα μυστικά της μαγείας μπορούν να διδαχθούν. Υπό τον όρο όμως της ύπαρξης ενός περιβάλλοντος σαν το Χόγκουαρτς, όπου ο νέος άνθρωπος αξίζει να μένει ακόμα και στις διακοπές και όπου οι Δάσκαλοι, σεβαστοί και προσιτοί συνάμα, δείχνουν στην παιδική ψυχή όχι μόνο το τι αξίζει πραγματικά αλλά και πώς πλησιάζεται.

Από τον Τύπο

ΠΑΥΛΟΣ ΣΠΥΡΑΚΗΣ

Ο κ. Π. Σπυράκης είναι καθηγητής Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο Πατρών και διευθυντής του ΙΤΥ. Είναι ο Εθνικός Εκπρόσωπος στο πρόγραμμα Information Society Technology της Ευρωπαϊκής Ενωσης και μέλος του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Θεωρητικής Πληροφορικής (EATCS).