Τετάρτη 4 Ιανουαρίου 2017

Οι ερωτήσεις της ζωής

Αποτέλεσμα εικόνας για φερνάντο  σαμπατέρ



Του   Φερνάντο  Σαμπατέρ*

Αν θέλετε να συνοψίσουμε όλες τις μομφές κατά της φιλοσοφίας σε τέσσερις λέξεις, αρκούν οι εξής: δεν χρησιμεύει σε τίποτα. Οι φιλόσοφοι πασχίζουν να μάθουν περισσότερα από τον καθένα για τα πιο απίθανα πράγματα, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι παρά πολυλογάδες, οπαδοί μιας άσκοπης φλυαρίας.


Τότε, λοιπόν, ποιος ξέρει στ' αλήθεια να μας πει αυτά που πρέπει να γνωρίζουμε για τον κόσμο και την κοινωνία; Μα οι επιστήμονες, οι τεχνολόγοι, οι ειδήμονες, αυτοί που είναι ικανοί να μας δώσουν έγκυρες πληροφορίες για την πραγματικότητα. Κατά βάθος οι φιλόσοφοι επιμένουν να μιλούν για πράγματα που δεν γνωρίζουν: ο ίδιος ο Σωκράτης το παραδέχτηκε λέγοντας «ένα γνωρίζω, ότι τίποτα δεν γνωρίζω». Αφού δεν γνωρίζει τίποτα, γιατί να τον ακούσουμε, μικροί και μεγάλοι; Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να μάθουμε από κείνους που γνωρίζουν, όχι από κείνους που δεν γνωρίζουν. Ιδιαίτερα σήμερα, που η επιστήμη έχει τόσο προοδεύσει και που γνωρίζουμε πώς λειτουργούν σχεδόν τα πάντα... και πώς θα βάλουμε κι άλλα σε λειτουργία χάρη στην εφευρετικότητα και τις ακούραστες προσπάθειες των επιστημόνων.

Έτσι λοιπόν, σήμερα, στην εποχή των μεγάλων τεχνολογικών ανακαλύψεων, στον κόσμο του μικροτσίπ και του επιταχυντή μορίων, στο βασίλειο του Ίντερνετ και της ψηφιακής τηλεόρασης...τι πληροφορίες μπορούμε να πάρουμε από τη φιλοσοφία; Η μόνη απάντηση που μπορούμε να δώσουμε είναι εκείνη που μάλλον θα έδινε κι ο ίδιος ο Σωκράτης: καμία. Μας πληροφορούν οι φυσικές επιστήμες, οι τεχνοκράτες, οι εφημερίδες, κάποια προγράμματα της τηλεόρασης... δεν υπάρχει όμως πληροφόρηση "φιλοσοφική". Όπως υπογραμμίζει και ο Ορτέγκα, η φιλοσοφία δεν είναι συμβατή με την πληροφορία... και η πληροφόρηση αποτελείται από πληροφορίες. Εντάξει, αλλά η πληροφορία είναι το μόνο που μας χρειάζεται για να καταλάβουμε καλύτερα τον εαυτό μας και το περιβάλλον; Ας υποθέσουμε ότι παίρνουμε μια οποιαδήποτε πληροφορία, για παράδειγμα την εξής: ένας χ αριθμός ανθρώπων πεθαίνει καθημερινά από πείνα σ' ολόκληρο τον κόσμο. Αφού πάρουμε την πληροφορία, ρωτάμε (ή αναρωτιόμαστε) τι πρέπει να σκεφτούμε γι' αυτό το γεγονός. Ζητάμε γνώμες. Κάποιοι θα μας πουν πως οι θάνατοι οφείλονται στις ανισότητες του παγκόσμιου μακροοικονομικού κύκλου, κάποιοι άλλοι θα μιλήσουν για υπερπληθυσμό του πλανήτη, μερικοί θα διαμαρτυρηθούν για την άδικη κατανομή του πλούτου ανάμεσα στους κατέχοντες και τους μη κατέχοντες ή θα επικαλεστούν τη θέληση του Θεού ή το αναπόφευκτο της μοίρας... Και δεν θα λείψει και  κάποιος απλός και αγαθός άνθρωπος, ο θυρωρός μας ή ο περιπτεράς που μας πουλάει την εφημερίδα, που θα σχολιάσει:" Σε τι κόσμο ζούμε!" Και τότε εμείς, κάπως σαν την ηχώ, βάζοντας όμως ερωτηματικό στη θέση του θαυμαστικού, θα αναρωτηθούμε: "Ακριβώς: σε τι κόσμο ζούμε; "

Σ' αυτή την τελευταία ερώτηση δεν υπάρχει απάντηση επιστημονική, αφού είναι φανερό ότι δεν πρόκειται να συμβιβαστούμε με απαντήσεις του τύπου "ζούμε στον πλανήτη Γη" ή "ζούμε ακριβώς σ' έναν κόσμο όπου χ άνθρωποι πεθαίνουν καθημερινά από την πείνα", ούτε αν κάποιος μας πει ότι "ζούμε σ' έναν άδικο κόσμο" ή "σ' έναν κόσμο καταραμένο από τον Θεό εξαιτίας των αμαρτιών των ανθρώπων". (Γιατί, άραγε, είναι άδικο αυτό που συμβαίνει; Σε τι συνίσταται η θεϊκή κατάρα και ποιος μας τη βεβαιώνει;) Με μια λέξη, δεν θέλουμε περισσότερες πληροφορίες για το τι συμβαίνει, αλλά να μάθουμε τη σημασία της πληροφορίας που έχουμε, πώς πρέπει να την ερμηνεύσουμε και να τη συσχετίσουμε με άλλες πληροφορίες προγενέστερες ή ταυτόχρονες, τι σημαίνουν όλα αυτά στα πλαίσια μιας γενικότερης θεώρησης της πραγματικότητας στην οποία ζούμε και πώς μπορούμε ή πως πρέπει να φερόμαστε κάτω απ' αυτές τις ήδη διαμορφωμένες συνθήκες. Αυτές ακριβώς είναι οι ερωτήσεις με τις οποίες ασχολείται αυτό που πρόκειται να ονομάσουμε φιλοσοφία. Ας πούμε ότι υπάρχουν τρία διαφορετικά επίπεδα κατανόησης:


α) η πληροφόρηση, που μας παρουσιάζει τα γεγονότα και τους πρωταρχικούς μηχανισμούς του τι συμβαίνει.

β) η γνώση, που κάνει συλλογισμούς πάνω στην πληροφορία που λάβαμε, ιεραρχεί τη νοηματική της αξία και αναζητεί γενικές αρχές για να την κατατάξει.

γ) η σοφία, που συνδέει τη γνώση με τις πιθανές ζωτικές επιλογές ή αξίες, προσπαθώντας να καθιερώσει έναν τρόπο για να ζούμε καλύτερα, σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε.


Πιστεύω ότι η επιστήμη κινείται ανάμεσα στα επίπεδα α και β, ενώ η φιλοσοφία δρα μεταξύ των β και γ. Επομένως, δεν υπάρχει πράγματι φιλοσοφική πληροφόρηση, υπάρχει όμως σίγουρα φιλοσοφική γνώση και θα θέλαμε πολύ να καταφέρουμε να υπάρξει και φιλοσοφική σοφία. Είναι δυνατόν να πετύχουμε κάτι τέτοιο; Και κυρίως: διδάσκεται κάτι τέτοιο;

Φερνάντο  Σαμπατέρ
Οι  ερωτήσεις  της  ζωής  σελ. 16-19
 Εκδόσεις  Αίολος 

Γεννημένος το 1947, ο Φερνάντο Σαμπατέρ θεωρείται σήμερα ένας από τους σημαντικότερους Ισπανούς στοχαστές. Είναι καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Κομπλουτένσε της Μαδρίτης. Έχει γράψει φιλοσοφικά, λογοτεχνικά και πολιτικά δοκίμια, αφηγήματα και θεατρικά έργα. 

Δεν υπάρχουν σχόλια: