Του Αλεσσάντρο Παναγιώτη Νεράντζη*
Τη δεκαετία του '80,
αλλά και αργότερα μέχρι τις μέρες μας, στη Θεσσαλονίκη πολλά είχαν γραφεί στον
τοπικό Τύπο, αλλά και ειπωθεί σε δημόσιες εκδηλώσεις για την αναγκαιότητα
αναπαλαίωσης και αξιοποίησης των εξαιρετικών αρχιτεκτονικών αριστουργημάτων της
οδού Β. Όλγας. Αναφερόμαστε στα αρχοντικά στην παλιά συνοικία των Εξοχών, που
κτίστηκαν στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα και μαρτυρούν την ιστορία
μιας Θεσσαλονίκης ευημερούσας, εκλεπτυσμένης, κοσμοπολίτικης. Δεκαετίες πέρασαν
μέσα στα χρονοβόρα γρανάζια της γραφειοκρατίας για να βρεθούν λύσεις για την
αποκατάστασή τους.
Και το ερώτημα είναι εύλογο: γιατί αυτές οι «μαρτυρίες του
παρελθόντος», αλλά και άλλα ιστορικά αποτυπώματα είναι τόσο σημαντικά ώστε να χρειάζεται να
προστατευτούν; Είναι αξίες όπως η εξαιρετική αισθητική, τα οικονομικά οφέλη και
οι ιστορικές καταβολές που επιβάλλουν να διατηρηθεί η πολιτιστική κληρονομιά σ΄
έναν τόπο; Ή είναι κάτι βαθύτερο;
Όταν μιλάμε για την ιστορική μνήμη μιας ομάδας εννοούμε όλες
εκείνες τις πνευματικές διεργασίες που καταλήγουν σε συμπεράσματα και ερμηνείες
ιστορικών γεγονότων άξιων λόγου. Η ιστορική μνήμη είναι η συνειδητή προσπάθεια των
κοινωνικών ομάδων να συνδεθούν με το παρελθόν τους, είτε πραγματικό, είτε
φανταστικό. Μ΄ άλλα λόγια, η συνειδητή προσπάθεια των ομάδων οδηγεί σε μια
συλλογική ιστορική μνήμη, που γεννιέται μέσω της μεμονωμένης ή προσωπικής
μνήμης κάθε ατόμου. In extremis οι
μνήμες είναι όσοι και οι άνθρωποι. Οι ομοιότητες, τα σημεία επαφής της κάθε
μιας με την άλλη διαμορφώνουν τη συλλογική, ποικιλόμορφη, ετερογενή μνήμη, που
προσδιορίζει και την ιστορική.
Οι καθεστηκυίες πολιτικές δυνάμεις σε κάθε χώρα-έθνος, οι
πολιτικές δηλαδή establishment, έχουν την τάση να παρεμβαίνουν στον καθορισμό
των συνθηκών διαμόρφωσης της επίσημη μνήμης και ως εκ τούτου της συλλογικής. Οι
ίδιες δυνάμεις, που διαμορφώνουν το εκάστοτε πολιτικό σύστημα, έχουν κάθε συμφέρον να κατασκευάζουν μία
κεντρική ιδεολογία που θα ενοποιεί την κοινότητα. Έτσι προκειμένου να
εξυπηρετήσουν αυτό το στόχο τους αφενός αγνοούν ιστορικά γεγονότα που είναι
άβολα και αφετέρου διαμορφώνουν δόγματα που είναι υπέρ τους. Όμως αυτή η
επιλεκτική μνήμη ενός λαού, που ισοδυναμεί με έλλειψη μνήμης, είναι ό,τι
χειρότερο διότι εμποδίζει αυτόν το λαό να μάθει τα λάθη του παρελθόντος, να
διδαχθεί από αυτά, να ερμηνεύσει το παρόν και να σχεδιάσει το μέλλον του.
Οι πιο πετυχημένες περιπτώσεις ιστορικών συνειδήσεων είναι
αυτές που συνδυάζουν την ειλικρινή πρόθεση από την πλευρά των θεσμών, δηλαδή
της πολιτείας, να ριχθεί φως σε ιστορικές ασάφειες και τη δυνατότητα εκ μέρους
της κοινότητας να στοχαστεί, δηλαδή να σκεφτεί όσο μπορεί πιο αντικειμενικά
για την παρουσία της στην Ιστορία.
Υπό αυτή την έννοια, όπως η εκπαίδευση είναι ένα δημόσιο
δικαίωμα, η επιδίωξη της ιστορικής συνείδησης είναι μια προσωπική υποχρέωση.
Εκεί όπου οι φορείς απουσιάζουν, το άτομο ή η κοινότητα θα πρέπει να
παρεμβαίνουν για να αποφευχθεί η κακή διαχείριση της μνήμης. Έτσι, όχι μόνο
καθιερώνεται η άμεση και συμμετοχική δημοκρατία, αλλά οι κοινωνικές δυνάμεις
καθορίζουν την προστασία και διαμόρφωση της πολιτιστικής κληρονομιάς της, είτε
αυτή είναι υλική είτε άυλη. Η πολιτιστική κληρονομιά ανήκει στην ανθρωπότητα και
εμείς έχουμε την ευθύνη να μην αφήσουμε καμία από τις εκφράσεις της να πέσει
στη λήθη του χρόνου.
*Αλεσσάντρο Παναγιώτης Νεράντζης, μεταπτυχιακός φοιτητής του
Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης στη Διαχείριση Πολιτιστικής Κληρονομιάς
tvxs
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου