"Το τίμημα της ελευθερίας είναι η αέναη επαγρύπνηση".
«Νομίζω ότι δεν πρέπει να ανησυχούμε για την ίδια τη δημοκρατία. Πρέπει να μην εφησυχάζουμε... Αυτό είναι άλλο. Πάντοτε θα υπάρχουν τρόποι να υποτιμήσει κανείς την ελευθερία. Νομίζω ότι πρέπει να ήταν ο Τόμας Τζέφερσον που είπε: "Το τίμημα της ελευθερίας είναι η αέναη επαγρύπνηση". Οι άνθρωποι θα πρέπει να είναι πάντοτε σε επιφυλακή, θα πρέπει να έχουν επίγνωση ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να χάσουν την ελευθερία τους. Ακόμη και εδώ, στην Ελλάδα, δεν πάει πολύς καιρός που ζήσατε μια δικτατορία». […]
Ποιο είναι το ζητούμενο της ανθρώπινης ύπαρξης, κατά τη γνώμη σας; Είναι η αλήθεια;
«Όχι... Υποθέτω ότι αυτό που αναζητούν οι περισσότεροι άνθρωποι είναι η ασφάλεια. Νομίζω ότι την αναζητούν περισσότερο απ' ό,τι την αλήθεια. Πάντοτε όμως θα υπάρχουν και άνθρωποι βλέπε Σωκράτης, Τόμας Τζέφερσον... οι οποίοι θα αναζητούν την αλήθεια με πάθος. Και ευτυχώς οι άνθρωποι αυτοί έχουν τη δύναμη να επηρεάζουν και τους άλλους. Μερικές φορές μπορεί να οδηγούνται και στον θάνατο όπως ο Σωκράτης, για παράδειγμα εν ονόματι αυτής της αναζήτησης, αλλά ο χρόνος συνήθως αναδεικνύει την επιρροή που κατάφεραν να ασκήσουν με όποιο προσωπικό τους κόστος».
Αν το ζητούμενο για τον άνθρωποι δεν είναι η αλήθεια, τότε οι άνθρωποι θα μπορούσαν πάρα πολύ εύκολα εν ονόματι της ασφάλειάς τους να δεχθούν να ζήσουν μια «ψεύτικη» ζωή, μια εικονική πραγματικότητα, χωρίς να πολυαντιδρούν... Μήπως η επικράτηση του ψέματος είναι η μόνη μεγάλη αλήθεια της εποχής μας;
«Δυστυχώς δεν θα μπορέσω ούτε σε αυτή την περίπτωση να διαφωνήσω με τις διαπιστώσεις σας... Και αυτό που επισημαίνετε είναι αλήθεια. Επειδή ο άνθρωπος έχει την τάση να ανησυχεί και να φοβάται πολύ εύκολα, άνθρωποι με δεσποτική συμπεριφορά σαν τον Στάλιν ή τον Χίτλερ βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και έρχονται να του τάξουν τον παράδεισο, να του τάξουν το "ψέμα", όπως προείπατε κι εσείς. Αυτό κάποιος που είναι δυστυχισμένος ή φοβισμένος θα το δεχθεί πολύ πιο εύκολα, με αποτέλεσμα εξίσου εύκολα να μπορεί να μετατραπεί σε αντικείμενο χειραγώγησης στα χέρια δικτατόρων, οι οποίοι θα τον υποχρεώσουν να κάνει ακόμη και τα πιο τρομερά πράγματα. Μακροπρόθεσμα βέβαια αυτό δεν λειτουργεί, όπως συμπεραίνουμε μελετώντας την Ιστορία. […] Άλλωστε, κύριε Λάλα, η ασφάλεια είναι ο προθάλαμος της πλήξης. Η ασφάλεια είναι ένα είδος πρόωρου θανάτου. Κανένας, όσο φοβισμένος κι αν είναι, δεν μπορεί να ζήσει μέσα στην πλήξη μια ζωή ή νεκρός-ζωντανός για πολύ. Η φύση μας μάς προστατεύει από την αιώνια υποταγή». […]
- Αν ο στόχος όλων των Μέσων είναι να μας «πουλήσουν» ως κοινό στους διαφημιστές, τότε γιατί, αντί να ποντάρουν στην καλή είδηση που θα λειτουργούσε σαν κράχτης καλής διάθεσης, παρουσιάζουν μόνο κακές ειδήσεις, και μάλιστα μ' αυτόν τον τρόπο;
«Κάνετε ένα βασικό λάθος στον συλλογισμό σας... Η τηλεόραση δεν δείχνει μόνο κακές ειδήσεις· οι καλές ειδήσεις της τηλεόρασης είναι οι διαφημίσεις. Σου λένε, ας πούμε, ότι έγινε σεισμός στην Αθήνα, αναταραχές στη Βηρυτό... Ακούστε τώρα και κάτι ευχάριστο: "Μπορείτε να ταξιδέψτε στην Αργεντινή με πέντε δολάρια λιγότερο και εξοφλώντας το εισιτήριό σας σε 24 δόσεις... " ή "Αγοράσετε τη νέα σοκολάτα που σας κάνει να νιώσετε τη γλύκα της ζωής... " ή "Δοκιμάσετε τη νέα λιχουδιά στα McDonald's και ταξιδέψτε για λίγο στον παράδεισο της γευστικής απόλαυσης...". Με άλλα λόγια η τηλεόραση μας δίνει μια μικρή ποσότητα ανησυχίας για να νιώσουμε ακόμη πιο ευτυχισμένοι που μπορούμε να παραμένουμε καταναλωτές όταν κάπου αλλού έχουν πέσει τα σουπερμάρκετ ή οι άνθρωποι δεν μπορούν να βγουν από το σπίτι τους γιατί οι βόμβες πέφτουν σαν το χαλάζι».
Οι καλές ειδήσεις λοιπόν στην τηλεόραση είναι πάντοτε οι διαφημίσεις.
«Οι κακές ειδήσεις υπάρχουν απλώς για να τραβήξουν το ενδιαφέρον μας και να μας προετοιμάσουν για τις "καλές". Συνήθως όμως οι κακές ελέγχονται πάρα πολύ προσεκτικά. Ακόμη κι αν έγινε σεισμός στο Περού με θύματα 3.000 ανθρώπους δηλαδή μια τεράστια καταστροφή τα κανάλια δεν θα σου μεταφέρουν την είδηση με λεπτομέρειες που θα μπορούσαν να σε κάνουν να στενοχωρηθείς ή να μελαγχολήσεις. Διότι αν μελαγχολήσεις, δεν θα σε νοιάζει πλέον να καταναλώσεις αυτοκίνητα ή δημητριακά. Θα λειτουργήσεις όπως λειτουργούσαν και οι αρχαίοι Έλληνες, οι οποίοι είχαν μια διαρκή ανησυχία για τα πράγματα γύρω τους και αυτό δεν το θέλουν. Εξήντα δευτερόλεπτα λοιπόν για τον σεισμό στο Περού είναι αρκετά. "Τρεις χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους... " αλλά ως εκεί... αρκετά. "Προχωράμε τώρα στο επόμενο θέμα... Οι χορηγοί της εκπομπής έχουν να σας πουν κάτι που σας ενδιαφέρει... Οι νέες σερβιέτες βοηθούν τη δραστήρια γυναίκα να κινείται όλη μέρα με άνεση... δεν χρειάζεται να γυρίσετε στο σπίτι σας το μεσημέρι... Η απορροφητικότητα της νέας σερβιέτας σάς εξασφαλίζει καθαριότητα και είναι κέρδος χρόνου για σας". (γέλια) Αυτό που ακούει ο τηλεθεατής να του τάζουν οι διάφορες εταιρείες τον ανεβάζει και έτσι γλιτώνει από τη μελαγχολία και την περίσκεψη μιας κακής είδησης».
Αν κατάλαβα καλά τα λεγόμενά σας, για τους διαφημιστές ο καλός καταναλωτής είναι αυτός που έχει μάθει να γυρίζει την πλάτη του στην ουσία της ζωής.
«Όχι αυτός που γυρίζει την πλάτη του αλλά αυτός που έχει πεισθεί πια ότι το νόημα της ζωής κρύβεται στο να καταναλώνεις. Οι διαφημιστές θέλουν να έχει ένα νόημα η ζωή μας, όχι όμως αυτό που θεωρούσαν νόημα της ζωής άνθρωποι σαν τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα ή τον Τόμας Τζέφερσον. Θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι ο δρόμος για τον Παράδεισο περνάει από την κατανάλωση, ότι εκεί κρύβεται όλο το νόημα της ζωής. Στην Αμερική υπάρχει μια θεωρία που αναφέρεται πια ως ανέκδοτο: "Νικητής είναι αυτός που θα πεθάνει με τα περισσότερα παιχνίδια". Αν τελικώς πιστέψουμε ότι η ζωή αξίζει μόνο όταν μπορούμε να αγοράζουμε ή να έχουμε όλο και περισσότερα πράγματα, τότε η τηλεόραση θα έχει κάνει τέλεια τη δουλειά της. Αυτό όμως καταντά τυραννία: ένας ολόκληρος κόσμος να πιστεύει ότι σκοπός της ύπαρξής του επάνω στη Γη είναι να μαζεύει πράγματα. Οι άνθρωποι δυστυχώς είναι έτοιμοι να πιστέψουν εύκολα σε αυτές τις ανοησίες. Ευτυχώς δεν έχουν ακόμη πέσει σε αυτή την παγίδα ούτε τα πανεπιστήμια ούτε οι πολιτικοί στο σύνολό τους ούτε η θρησκεία. Όπως και οι περισσότεροι γονείς, παρ' όλη την καταναλωτική διάθεσή τους, τελικώς δεν διδάσκουν την κατανάλωση στα παιδιά τους. Αρα υπάρχουν και άλλες δυνάμεις, πέρα από τα ΜΜΕ, οι οποίες αντιστέκονται σε αυτού του είδους τα μηνύματα και τα ψευδοδιλήμματα. Θυμάστε την παραβολή που μιλάει για έναν πλούσιο ο οποίος για να μπει στον Παράδεισο θα δυσκολευτεί όσο θα δυσκολευτεί η καμήλα να περάσει από το μάτι μιας βελόνας; Ε, αυτό ισχύει και με τα ΜΜΕ. Είναι τόσο δύσκολο για τα ΜΜΕ να επιβάλουν αυτή τη βλακώδη θεωρία τους όσο δύσκολο είναι να περάσει η καμήλα από το μάτι μιας βελόνας και ας παρουσιάζονται ως θριαμβευτές. Παρ' όλο λοιπόν που τα ΜΜΕ είναι παντοδύναμα, δεν λειτουργούν μονολιθικά».
Πώς γίνεται στην τηλεόραση η εξωτερική εμφάνιση να κερδίζει την εξυπνάδα;
«Έχει να κάνει και με το οπτικό νεύρο. Γενικά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η τηλεόραση δεν λειτουργεί όπως λειτουργεί η εφημερίδα ή το βιβλίο. Είναι ένα πολύ ιδιαίτερο μέσο η τηλεόραση το οποίο οι άνθρωποι το παρακολουθούν, δεν προσπαθούν να το κατανοήσουν. Λογικό είναι κάποιος που απλώς παρακολουθεί να προτιμά τα όμορφα πρόσωπα, τη γρήγορη δράση, τις συναρπαστικές εικόνες. Επίσης η δομή των πολιτικών συζητήσεων είναι τέτοια που δίνει έμφαση στην εμφάνιση. Την εποχή που διεκδικούσαν την προεδρία ο Κένεντι και ο Νίξον έγιναν πολλές μελέτες των δημόσιων αναμετρήσεών τους οι οποίες έδειξαν ότι οι άνθρωποι που είχαν παρακολουθήσει τις συζητήσεις τους στο ραδιόφωνο πίστεψαν πως ο Νίξον ήταν καταλληλότερος ως πρόεδρος ενώ αυτοί που τους είδαν στις ίδιες αναμετρήσεις στην τηλεόραση σχημάτισαν ακριβώς την αντίθετη άποψη. Δυστυχώς για τον Νίξον οι περισσότεροι άνθρωποι παρακολούθησαν τις συζητήσεις αυτές από την τηλεόραση και όχι από το ραδιόφωνο. (γέλια) Ο Νίξον έδειχνε φρικτός στην τηλεόραση. Θύμιζε πωλητή αυτοκινήτων ή κάτι τέτοιο τέλος πάντων. Ο Κένεντι, από την άλλη, ήταν όμορφος, γοητευτικός, σαν ηθοποιός του κινηματογράφου! Γι' αυτό κυρίως κέρδισε τις εκλογές τότε».
Άρα η όραση δεν είναι ο καλύτερος σύμβουλος για να πάει κανείς στην ουσία των πραγμάτων;
«Όχι, καθόλου. Κάποια πράγματα μπορείς να τα καταλάβεις κοιτάζοντας το πρόσωπο, τις εκφράσεις ενός ανθρώπου. Μπορείς να καταλάβεις αρκετά, όχι όμως την ουσία».
Είδα δεν σημαίνει γνώρισα...
«Ακριβώς, αν και υπάρχει μια άλλη έκφραση που λέει: "Είδα και πίστεψα". Βέβαια εγώ δεν πιστεύω ότι αυτό ισχύει. Στην περίπτωση της τηλεόρασης ναι μεν σε βοηθάει να καταλάβεις κάποια πράγματα για τους ανθρώπους τους οποίους προβάλλει, δεν σε βοηθάει όμως να κατανοήσεις καλύτερα τις ιδέες τους. […] Δεν ξέρω κατά πόσο αυτό αληθεύει, ο Μακλούαν πάντως υποστηρίζει ότι οι τύραννοι του μέλλοντος δεν θα είναι τόσο έντονοι στις αντιδράσεις τους αλλά άνθρωποι ήρεμοι και με ψυχραιμία. Οι τύραννοι του μέλλοντος θα είναι αυτοί που μπορούν να λένε την πιο σκληρή είδηση απαθείς και μερικές φορές με ένα κάποιο χαμόγελο στα χείλη. Εγώ συμπληρώνω ότι οι τύραννοι του μέλλοντος θα είναι πιο επικίνδυνοι γιατί θα είναι οι ηλίθιοι της τηλεόρασης που το μόνο που ξέρουν είναι να σερβίρουν ό,τι φαγητά ετοιμάζουν τα αφεντικά τους ή αυτοί που συμμετέχουν στον "Μεγάλο Αδελφό" και καταλήγουν νικητές. Οι τύραννοι του μέλλοντος θα είναι άνθρωποι που δεν θα μπορούν να διακρίνουν το ιδιωτικό από το δημόσιο, θα "γδύνονται" με ευκολία αν με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουν να κάνουν όλο και περισσότερους τηλεθεατές να τους παρακολουθούν».
Σήμερα, αν γεννιόταν ξανά ένας Χίτλερ, με ποιον τρόπο θα μπορούσε να κατακτήσει και να υποτάξει τον κόσμο;
«Ωραία ερώτηση. Πάντως όχι με την τηλεόραση. Προηγείται της τηλεόρασης η γλώσσα. Ο ιμπεριαλισμός των ΗΠΑ έχει ένα βασικό όπλο, την αγγλική γλώσσα. Είναι ίσως το σημαντικότερο όπλο του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Οι πάντες σήμερα μιλούν αγγλικά τουλάχιστον όσοι θέλουν να ανήκουν στη σύγχρονη οικονομική, πολιτική και πολιτιστική κοινότητα. Αν ο μπάρμαν του ξενοδοχείου ήθελε να συνεχίσει να έχει δουλειά, έπρεπε οπωσδήποτε να μάθει να μιλάει αγγλικά. Σε όποια χώρα του κόσμου και αν πάει κανείς σήμερα βλέπει τον τεράστιο αντίκτυπο που έχει η διάδοση της αγγλικής γλώσσας. Κάθε φορά που οι άνθρωποι μαθαίνουν να μιλούν μια γλώσσα αρχίζουν ηθελημένα ή άθελά τους να μοιάζουν λιγάκι με αυτούς από τους οποίους τη δανείζονται. Όσο οι άνθρωποι αφομοιώνουν την αγγλική γλώσσα τόσο περισσότερο αμερικανοποιούνται. Πέρυσι που είχα πάει στο Άμστερνταμ σ' έναν απ' αυτούς τους χώρους με τις πολλές κινηματογραφικές αίθουσες παίζονταν επτά ταινίες αμερικανικές και μία μόνο γερμανική, την οποία μάλιστα, απ' ό,τι είδα, δεν πήγαινε κανένας να δει. Λέω λοιπόν το εξής: Οι Άγγλοι στην προσπάθειά τους να κατακτήσουν τον κόσμο πρώτα έστελναν το ναυτικό τους, μετά τον στρατό τους, στη συνέχεια αυτούς που θα διοικούσαν και τελευταίο έστελναν το εκπαιδευτικό τους σύστημα. Με αυτόν τον τρόπο κατάφεραν να κατακτήσουν τον κόσμο. Οι Αμερικανοί βρήκαν καλύτερο τρόπο: στέλνουν απλώς τον κινηματογράφο τους, τα τηλεοπτικά τους προγράμματα και την αγγλική γλώσσα».
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.
«Κι εγώ. Ειλικρινά ήταν για μένα μια απόλαυση αυτή η κουβέντα».
Συνέντευξη του Νιλ Πόστμαν στο Θανάση Λάλα
Εφημερίδα το Βήμα
* Τα βιβλία του Νιλ Πόστμαν που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά: «Διασκέδαση μέχρι θανάτου / Ο δημόσιος λόγος την εποχή του θεάματος» (εκδόσεις Δρομέας), «Τεχνοπωλείο / Υποταγή του πολιτισμού στην τεχνολογία» (εκδόσεις Καστανιώτη).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου