Δέλτα Έβρου
Είναι μάλιστα κοινός τόπος η διαπίστωση ότι τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει, ανοιχτά πλέον, να γίνεται γι’ αυτές λόγος για “αμφιλεγόμενα αποτελέσματα” και να διατυπώνονται με επιπολαιότητα προτάσεις για κατάργησή τους, ή τουλάχιστο, κατάργηση των πολυήμερων εκδρομών. Σαφέστατα όμως πρόκειται για ασύγγνωστη υπερβολή.
1. Αντί Προλόγου
Μαθητικές εκδρομές : Ένας σχολικός θεσμός υπό αμφισβήτηση. Προβλήματα και προοπτικές.
Το πρόβλημα των μαθητικών εκδρομών, ιδιαίτερα στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Δ. Ε.) έχει ανακύψει εδώ κι αρκετά χρόνια και είναι υπαρκτό στους εκπαιδευτικούς, στις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες, στην ελληνική κοινωνία και στους κοινωνικούς φορείς που εμπλέκονται θεσμικά με την εκπαίδευση. Είναι μάλιστα κοινός τόπος η διαπίστωση ότι τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει, ανοιχτά πλέον, να γίνεται γι’ αυτές λόγος για “αμφιλεγόμενα αποτελέσματα” και να διατυπώνονται με επιπολαιότητα προτάσεις για κατάργησή τους, ή τουλάχιστο, κατάργηση των πολυήμερων εκδρομών. Σαφέστατα όμως πρόκειται για ασύγγνωστη υπερβολή. Στη Δ.Ε., η αμφισβήτησή τους από ένα μεγάλο μέρος του διδακτικού προσωπικού μορφοποιείται όχι μόνο με την οξεία και αμείλικτη κριτική που ασκεί, αλλά και με την απροθυμία ή άρνηση συμμετοχής σ’ αυτές. Από κοντά ακολουθεί και η αρνητική στάση ενός, όχι ευκαταφρόνητου, μέρους της ελληνικής οικογένειας, μπροστά στους ενδεχόμενους κινδύνους που εγκυμονεί για τα παιδιά η πραγματοποίησή τους. Το πρόβλημα αυτό αναφύεται και αναζωπυρώνεται με αυξανόμενη ένταση κάθε φορά που εκδηλώνονται ακραίες μορφές και καταστάσεις, με αφορμή ένα δυστύχημα και άλλες ανεπιθύμητες ενέργειες. Κυρίως από νεανικές απερισκεψίες ή ολιγωρίες των συνοδών εκπαιδευτικών στην επαρκή επιτήρηση και απροσεξίες των οδηγών, σε συνδυασμό με απρόβλεπτες ατυχίες και αναπάντεχες συγκυρίες.
2. Εισαγωγή
2.1. Σχολικές εκδρομές. Ένας άριστος θεσμός της σχολικής ζωής.
Ανεξάρτητα, όμως, από τους λόγους που επικαλούνται οι επικριτές και αρνητές τους, «που φθάνουν να εισηγούνται ακόμα και τον εξοβελισμό τους από το σχολικό πρόγραμμα, οι μαθητικές εκδρομές είναι ένας άριστος καθόλα θεσμός της σχολικής ζωής. Και μάλιστα με αξιοπρόσεκτα κι ευεργετικά αποτελέσματα για όλες τουλάχιστο τις βαθμίδες της γενικής εκπαίδευσης, αρκεί να πραγματοποιούνται έπειτα από ικανοποιητική προετοιμασία και συστηματική οργάνωση».(Δρούγκας 2006). Άλλωστε, η διεθνής αναγνώριση της ωφελιμότητάς τους από παιδαγωγούς, κοινωνιολόγους και πλήθος άλλων επιστημόνων αποτελεί ασφαλή εγγύηση για τη διατήρηση και την αποδοχή τους. […]
2.2. Νέες εποχές - νέα προβλήματα.
Το θέμα των κοινωνικών και ψυχοπαιδαγωγικών προβλημάτων της σχολικής εκδρομής θα είχε ίσως μικρότερη σημασία, αν το αναλύαμε μερικά χρόνια νωρίτερα. Τότε που ο «εκπαιδευτικός χρόνος» πράγματι δεν επιβάρυνε ασφυκτικά το μαθητή. Τα αξέχαστα εκείνα χρόνια που τα παιδιά μπορούσαν να παίζουν ξέγνοιαστα στις “αλάνες”, να χάνονται στην ομορφιά της φύσης, να ζουν ανέμελα την παιδική τους ηλικία και που, ενήλικες πια, μπορούν να αναπολούν και να νοσταλγούν την τρυφερή και αξέχαστη εκείνη εποχή.
Σήμερα, όμως, επιβάλλεται δυστυχώς στα παιδιά μια καθημερινότητα συστήματος, οργάνωσης, αυτοματισμού και ταχύτητας. Δυστυχώς, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που αυτοί οι ρυθμοί, μη συνειδητά έστω, επηρεάζουν τα παιδιά τόσο κατά την επαφή τους με το γνωστικό αντικείμενο, όσο και με τους ανθρώπους που τα περιβάλλουν : την οικογένεια, τους δασκάλους και τους συμμαθητές τους. Η επιρροή αυτών των απρόσμενων ταχυτήτων κι απαιτήσεων αντανακλάται τόσο σε δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές που αναπτύσσουν οι μαθητές, όσο και σε παιδικές ψυχοπαθολογικές καταστάσεις, με απρόβλεπτες γι’ αυτούς συνέπειες. Κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις και τα αρνητικά δεδομένα, επιβάλλεται όχι μόνο η συνέχιση των εκδρομών, αλλά ταυτόχρονα και η βελτίωση των όρων που πραγματοποιούνται.
2.3. Τι μπορεί και τι πρέπει να γίνει.
Στην εισήγησή μας θα αναλύσουμε τους σκοπούς και τους στόχους, τις διαστάσεις και τις φάσεις της προετοιμασίας, τις ωφέλειες που προκαλούν την αξιολόγηση και τις δημιουργικές εργασίες που ακολουθούν, καθώς και όλες τις παράπλευρες δραστηριότητές τους. Στις προσπάθειές μας αυτές, όπως είναι ευνόητο, θα στηριχτούμε στις αρχές της ψυχοπαιδαγωγικής και στα πορίσματα των επιστημών της αγωγής, καθώς και στις ελληνικές και διεθνείς εμπειρίες από ανάλογες σχολικές πρακτικές. Και ακόμα σε θέματα ετοιμότητας και ειδικών απαιτήσεων για αποτροπή δυσάρεστων εξελίξεων. Έτσι θα ενισχύσουμε θεωρητικά και πρακτικά το θεσμό της εκδρομής με στόχο τη μετεξέλιξή του σε πιο συγκροτημένη, υπεύθυνη, συχνή και καλά οργανωμένη σχολική διαδικασία.
3. Προσδιορισμός των όρων μαθητική εκδρομή και μορφωτική εκδρομή
3.1 Εννοιολογικά ο όρος μαθητική εκδρομή είναι το σύντομο ταξίδι ή η μικρής διάρκειας απομάκρυνση του μαθητή από το σχολείο του για εκπαιδευτικούς λόγους συνήθως, καθώς και λόγους αναψυχής.
3.2 O όρος μορφωτική εκδρομή είναι η σύντομη μετάβαση μαθητών σε ένα μέρος για λόγους μορφωτικούς, επιστημονικούς. Μετά την αποσαφήνιση αυτή, στη διαφοροποίηση δηλαδή της έννοιάς τους, δεν πρέπει στο εξής να συγχέονται οι δύο αυτές μορφές εκδρομών μεταξύ τους.
Οι μαθητικές εκδρομές περιλαμβάνουν τις συνήθεις σχολικές εκδρομές και τους σχολικούς περιπάτους κι αποβλέπουν στη γενική βίωση της φύσης, την αναψυχή, τον εθισμό στην πορεία κι άλλες ευεργετικές συνέπειες, ενώ οι μορφωτικές εκδρομές έχουν ως σκοπό να ευνοήσουν και να βοηθήσουν την εισαγωγή των μαθητών στις λεπτομέρειες, τις σχέσεις και στη νομοτέλεια είτε μιας φυσικής περιοχής, που ανήκει και υπηρετείται επιστημονικά από τη Γεωγραφία, τη Βιολογία, την Περιβαλλοντολογία κ.ά., είτε μιας πολιτιστικής περιοχής, που ανήκει και υπηρετείται επιστημονικά από την Ιστορία, τη Λαογραφία, την Κοινωνιολογία, την Αρχαιολογία κ.ά. (Perlick, 1967)
4. Σκοποί και στόχοι των μαθητικών εκδρομών
4.1. Σκοποί : σκοποί των μαθητικών και μορφωτικών εκδρομών, στη βάση ενός προδιαγεγραμμένου σχεδίου, είναι όπως είδαμε αδρομερώς, η συστηματική επίσκεψη από τους μαθητές του Δ.Σ. μιας τοποθεσίας, στην ευρύτερη έννοιά της, προκειμένου να επιτευχθούν ένα ή περισσότερα μορφωτικά αποτελέσματα, βίωση της φύσης και αναψυχή. Κυρίως οι σκοποί μπορεί να είναι :
4.1.1. Επιστημονικοί : αυτοί επιδιώκουν να εθίσουν “εξ απαλών ονύχων” τους μαθητές του Δ.Σ., με απλές μορφές και αργότερα με πολύ πιο σύνθετες, στην επιστημονική σκέψη και πράξη, χρησιμοποιώντας τα διάφορα στάδια που απαιτούνται για την κάθε ηλικία. Αρχίζοντας από την απλή παρατήρηση και μέσα από το Λόγο να εκφράζουν ό,τι αισθάνονται. Αβίαστα, χωρίς φόβο και αναστολές, χωρίς τον κίνδυνο να απορριφθεί από το δάσκαλο ή τους συμμαθητές το αντικείμενο των παρατηρήσεών τους. Συναφώς θα εκφράζουν και τα συναισθήματα από τα οποία διακατέχονται για τον πλούτο των προσλαμβανουσών παραστάσεων που υπέπεσαν στην αντίληψή τους. Αργότερα θα ενεργοποιήσουν τη διαδικασία της κατηγοριοποίησης, της ταξινόμησης, της έκφρασης των υποθετικών και άλλων κρίσεων, της σύγκρισης, της αποδοχής και της απόρριψης. Με τις διαδικασίες αυτές που απομονώσαμε μέσα από το όλο πλήθος που ανακύπτουν από όμοιες πνευματικές ενέργειες, τονώνουμε την επιστημονική συγκρότηση των μικρών μαθητών, στο μέτρο των δυνατοτήτων τους και των άλλων επιλογών τους.
4.1.2. Μορφωτικοί : αυτοί επιδιώκουν συστηματικά την απόκτηση πνευματικής γνώσης, την αποσαφήνιση βασικών εννοιών, την εισαγωγή κι εμπέδωση ιστορικών γνώσεων και γεγονότων, που σχετίζονται με ιστορικούς και αρχαιολογικούς τόπους και μουσεία πάσης φύσεως. Ακόμα την εξοικείωση και γνωριμία με οικονομικά, τεχνικά, πολιτιστικά και άλλα μεγέθη, τόπους στους οποίους αναπτύχθηκαν παλαιότερα ή πρόσφατα οικονομικές δραστηριότητες και τεχνικά έργα.
4.1.3. Ψυχο - κοινωνικοί : αυτοί επιδιώκουν την κοινωνικότητα και την κοινωνικοποίηση των μαθητών με την καλλιέργεια συναδερφικού πνεύματος, τη σύσφιγξη σχέσεων της μαθητικής κοινότητας μέσα στην τάξη ή στο σχολείο, τη σφυρηλάτηση ακατάλυτων φιλικών δεσμών και κλίματος ηρεμίας και το σεβασμό στην κάθε είδους ετερότητα (φυλετική, θρησκευτική, πολιτική, πολιτισμική, κοινωνική, έμφυλη κ.ά.), που πλεονάζουν σήμερα στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες, μεταξύ των οποίων και η χώρα μας.
4.1.4. Φυσιολατρικοί - Περιβαλλοντικοί : είναι αυτοί που επιδιώκουν τη γενική βίωση της φύσεως μέσα από τη φύση, την κατάκτηση υγιεινών συνθηκών με πεζοπορίες, καθαρή αναπνοή και απόλαυση της φύσεως (δέντρα, φυτά, δάση, νερά, φυσικό ανάγλυφο, χλωρίδα, πανίδα, εθνικούς δρυμούς, βιότοπους και γενικά τα στοιχεία του περιβάλλοντος), ώστε να διαμορφωθεί περιβαλλοντική συνείδηση από τα θετικά και τα αρνητικά αποτελέσματα που θα προσφέρονται αντίστοιχα ως παραδείγματα μίμησης ή αποφυγής.
4.1.5. Ψυχαγωγικοί : είναι αυτοί που επιδιώκουν την άσκηση σώματος, πνεύματος και ψυχής τη συμμετοχή σε ποικιλία παιχνιδιών, ωφέλιμες ασκήσεις, τραγούδια, χορούς, παντομίμες, σάτιρες, ανέκδοτα και κάθε άλλης λογής ψυχαγωγικά εφευρήματα για την τέρψη των μαθητών.
4.1.6. Δημιουργικοί : αυτοί επιδιώκουν την επιτέλεση δημιουργικών και καλλιτεχνικών εργασιών, όπως την ιχνογράφηση, τη ζωγραφική, την απεικόνιση θεμάτων από την επίσκεψη της φύσης, τη φωτογράφηση επίκαιρων κι ευχάριστων στιγμιότυπων, τον εθισμό για κατάρτιση ποικιλώνυμων συλλογών από έντομα, λουλούδια, φύλλα, μικρούς λίθους και ορυκτά.
4.2. Στόχοι : η συστηματική προετοιμασία και επιδίωξη για την επίτευξη ειδικών απαιτήσεων και αποτελεσμάτων που θέτουν δάσκαλοι και μαθητές ως ελάχιστη προϋπόθεση επιτυχίας των εκδρομών και που, ως εκ των πραγμάτων, η επιλογή τους συνδέεται στενά και σταθερά με τη συγκεκριμένη, κάθε φορά, εκδρομή και τους σκοπούς που επιδιώκει (Δρούγκας, 2006). ( συνεχίζεται αύριο... )
Βιβλιογραφία
1. Η συμβολή του Διευθυντή Σχολικής Μονάδας στην καθιέρωση και λειτουργικότητα των
θεσμών της σχολικής ζωής, Πρακτικά Συνεδρίου Πανεπιστημίου Πατρών.
2. Ψυχολογία της Μαθήσεως, Δωδώνη.
3. Μεγάλη Παιδαγωγική Εγκυκλοπαίδεια, Ελληνικά Γράμματα-Herdes, Αθήνα.
4. Ελεύθερος Χρόνος: Η Μεγάλη Πρόκληση, Αθήνα, Singular Publications.
5. Ο Μονταίν και το Δοκίμιο. Αθήνα, 1981
6. Ο Κόσμος του Παιδιού. Σχολική Ηλικία, Δεύτερη Έκδοση, Σύγχρονη Εποχή, 1985.
7. Πρόσωπα και πράγματα στην προσχολική ηλικία. Παλιά και νέα Παιδαγωγική-αντιθέσεις
εισαγωγή στη μεθοδολογία της ψυχοπαιδαγωγικής, Gutenberg.
8. Η αγωγή του καταπιεζόμενου, Ράππα.
9. Οι ανάγκες και τα δικαιώματα των παιδιών. Σύγχρονη Παιδαγωγική Βιβλιοθήκη, Καστανιώτη.
Δρούγκας Γ. Αναστάσιος, Επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος Β/θμιας Εκπαίδευσης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου