Έχει μέλλον το παρελθόν;

Μια χώρα όπως η Ελλάδα, ένας λαός όπως οι Έλληνες, ένας πολιτισμός όπως ο ελληνικός είναι φυσικό να διαλέγεται με το παρελθόν του είτε για να αισθανθεί περήφανος και να αντλήσει από αυτό, είτε για να το κρίνει ξεπερασμένο και να προσπαθήσει να απαλλαγεί από το βαρύ φορτίο που κουβαλάει στους ώμους του. Στον διάλογο με το παρελθόν αναπτύχθηκαν δύο στάσεις:  αυτή της λατρείας του παρελθόντος και της συνεχούς έως αποκλειστικής αναφοράς σ’ αυτό (αρχαιολατρία, προγονοπληξία κ.τ.ό.) και η άλλη της πλήρους αποκοπής από αυτό ως τροχοπέδης για τη σύγχρονη εξέλιξη (νεωτερισμός, εκσυγχρονισμός κ.ά.). Η γνώμη μου είναι ότι και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται περί ακραίων θέσεων, εξωπραγματικών και ανιστορικών. Το να απαρνείσαι την προσφορά του αρχαίου ελληνικού στοχασμού που έδωσε στον ελληνικό πολιτισμό μια ξεχωριστή θέση σ’ ολόκληρο τον κόσμο και να τον αποκηρύσσεις στο όνομα μιας επιδιωκόμενης νέας αυτόνομης στάσης, είναι αρρωστημένο αν δεν είναι βλακώδες. Όπως και το να κρέμεσαι και να τελείς σε πλήρη και στείρα εξάρτηση από το «ένδοξο» παρελθόν, αντλώντας εύσημα από μόνο αυτό είναι εξίσου αρρωστημένο και αν μη τι άλλο δηλώνει αδυναμία επαφής με την πραγματικότητα.

Επειδή η ύπαρξη και η ίδια η ζωή μας τοποθετείται και ξεκινάει από το παρόν προσβλέποντας στο μέλλον, και επειδή από την άλλη μεριά η ύπαρξή μας είναι κατεξοχήν έγχρονη, δεν δικαιολογείται η αλαζονεία ότι ο κόσμος, ο πολιτισμός, η χώρα σου ξεκινάει και τελειώνει μ’ εσένα! Γιατί δεν υπάρχει παρόν χωρίς παρελθόν και τανάπαλιν. Άλλωστε το ίδιο το παρόν είναι δυνάμει παρελθόν σε σχέση με το μέλλον. Η αυτονόητη έμφαση στο παρόν πρέπει να αντλεί επιλεκτικά και να αξιοποιεί το παρελθόν για να δημιουργήσει ένα νέο δυναμικό παρόν. Αλλιώς έχει κανείς την ουτοπική αντίληψη ότι ανακαλύπτει για πρώτη φορά  τον  κόσμο.

Σε μια διαλεκτική και δημιουργική σχέση με το παρελθόν σου, δηλ. με την πολιτιστική σου κληρονομιά, με τον στοχασμό, τις αξίες και τα επιτεύγματα που προηγήθηκαν, γονιμοποιείται το παρόν και ενεργοποιούνται πλευρές του αθέατες πριν. Το μήνυμα λ.χ. της ανάγκης μιας ανθρωποκεντρικής θεώρησης των πάντων, μιας αναζήτησης της πραγματικής γνώσης που περνάει μέσα από τις γνώσεις αλλά προχωρεί στη σύνθεση των γνώσεων με γνώμονα τον άνθρωπο, που γίνεται δηλ. σοφία, να τι μπορεί να πάρει ο Έλληνας -και όχι μόνον- από το παρελθόν του. Το ζητούμενο σήμερα στην επιστήμη, η δι-επιστημονικότητα, η δια-κλαδικότητα και η δια-θεματικότητα είναι σημερινά διδάγματα του ελληνικού παρελθόντος, σύγχρονα όσο ποτέ. Και πάντοτε με επίκεντρο τον άνθρωπο και την ανθρωπιά.

Γ.  Μπαμπινιώτης

Εφημερίδα   Καθημερινή