Υπάρχει μήνυμα στο κινητό σας

«Το μέσο είναι το μήνυμα». Η ρήση του Καναδού κοινωνιολόγου Μάρσαλ Μακ Λούαν για την τηλεόραση, πριν από 40 χρόνια, επαληθεύεται σήμερα για τα κινητά τηλέφωνα. Παραφράζοντάς την θα λέγαμε: το μέσον είναι ο πιο ευαίσθητος σεισμογράφος των κοινωνικών αλλαγών, ο πιο εύγλωττος αναμεταδότης τους.

Το κινητό, από εργαλείο άμεσης επικοινωνίας γίνεται ιδιότυπο «όπλο» (ύβρεως, κατασυκοφάντησης, εξευτελισμού, διαπόμπευσης του άλλου) στα χέρια ενηλίκων και ανηλίκων. (Οι Αμερικανοί στρατιώτες στη φυλακή Αμπού Γκραΐμπ, που απαθανάτιζαν με το κινητό τους τα απάνθρωπα βασανιστήρια Ιρακινών κρατουμένων. Οι μαθητές που βιντεοσκοπούν με το κινητό τους σκηνές βίας ή σεξ για προσωπική διασκέδαση ή πώληση στο ίντερνετ, μπλεγμένοι στα ανελέητα γρανάζια ενός συντριπτικού μηχανισμού μίμησης). «Μα τι φταίει το κινητό; Μη δαιμονοποιούμε την τεχνολογία», είναι ο συνήθης αντίλογος. Και βέβαια δεν φταίει η τεχνολογία. Φταίει η επανάληψη του φτηνού, του κραυγαλέου, του χυδαίου στην πανταχού παρούσα τηλεοπτική κουλτούρα με τα πολλαπλά λανθάνοντα μηνύματα, που έχει καλλιεργήσει αυτόματες αντιδράσεις και έχει εξασθενίσει τις δυνάμεις αντίστασης των νέων.

Όμως και το μέσο ως ένα βαθμό εμπλέκεται. Αυτές καθαυτές οι δυνατότητες του κινητού όχι μόνο ανοίγουν τους ορίζοντες του κόσμου, αλλά και το δρόμο σε έναν ριζικό εσωτερικό μετασχηματισμό. Παράδειγμα. Όσο κι αν οι εμπλεκόμενοι μαθητές δεν το αντιλαμβάνονται, η δυνατότητα άμεσης βιντεοσκόπησης σκανδαλιστικών σκηνών διαμορφώνει σαφή πρότυπα.

Πρέπει οι μαθητές να κουβαλούν τα κινητά στα σχολεία; Είναι το αγωνιώδες ερώτημα των γονιών, που εφοδιάζουν τα παιδιά τους με συσκευές για να τα ελέγχουν. Όμως τα παιδιά, δεν φέρουν το κινητό για ασφάλεια, αλλά ως «αξία», δηλαδή ένα καταναλωτικό αγαθό που εξαργυρώνεται ανά πάσα στιγμή ως κοινωνικό νόμισμα για την απόκτηση κύρους. Και ως παιχνίδι. Το κινητό προσφέρει φρεσκάδα και καινοτομία στη διασκέδαση. Το ότι οι νέοι, όταν εξαντλήσουν τις πεπατημένες οδούς, μπορούν να απλώσουν το χέρι και να διαλέξουν «στόρι», δεν έχει να κάνει με το κινητό, αλλά με τα κοινωνικά πρότυπα.

Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι το αληθινό μήνυμα που στέλνει το κινητό, εκείνο που αποκωδικοποιείται και καταναλώνεται στο βάθος και ασυνείδητα, δεν είναι το εμφανές περιεχόμενο των ήχων και των εικόνων αλλά –όπως θα έλεγε και ο Μακ Λούαν– η αποδιάρθρωση του πραγματικού και η ανασύνθεση της εικόνας των γεγονότων μέσα από μηνύματα, βίντεο, φωτογραφίες, μέσα από την εύκολη και θαυματουργή μετάβαση από τον έναν στον άλλο διαφορετικό «κόσμο». Μια διαδικασία που συνδέεται με την ίδια την τεχνική ουσία του μέσου. Κι όσο πιο επίμονα κυνηγάμε την άμεση «καταγραφή» των συμβάντων (με το κινητό) τόσο και εντείνεται η πραγματική απουσία του κόσμου. Τόσο πιο πολύ επιβάλλεται η «αλήθεια» του βίντεο. Τόσο πιο βαθιά είναι η δομική αλλαγή που συντελείται στις ανθρώπινες σχέσεις.

Τι θα μπορούσε να γίνει; Να εκπαιδευτούν οι νέοι στις παγίδες της χρήσης του κινητού. Διότι η επικοινωνία είναι δημοκρατία. Επιπλέον, και στην τεχνολογική κουλτούρα, όπως σε κάθε κουλτούρα, υπάρχει βαθιά θαμμένη κάτω από τα στρώματα του καταναλωτισμού και του ατομικισμού, η αιώνια ανθρώπινη αναζήτηση για περισσότερη καλοσύνη, περισσότερη ελευθερία. Δεν έχουμε παρά να την ανασύρουμε.

Εφημερίδα  «Καθημερινή»

Τασούλα  Καραϊσκάκη